Badania amerykańskich naukowców opublikowane w Bulletin of World Heath Organization w maju 2011 wykazały, że osoby chore na cukrzycę typu 2 ponad trzy razy częściej mogą zachorować na gruźlicę (łac. tuberculosis, TB) niż osoby zdrowe [1]. Gruźlica jest powszechną i potencjalnie śmiertelną chorobą zakaźną. Wywołują ją bakterie aerobowe – prątki gruźlicy (Mycobacterium tuberculosis). Dotyczy najczęściej płuc (gruźlica płucna), lecz również może atakować inne organy ludzkiego ciała. Do zakażenia dochodzi zazwyczaj drogą kropelkową przez układ oddechowy, znacznie rzadziej innymi drogami. Szczególne zagrożenie epidemiologiczne stanowi gruźlica wielolekooporna (multi-drug-resistant tuberculosis, MDR-TB). Wywołujące ją szczepy bakteryjne są oporne na najpowszechniej stosowane leki przeciwgruźlicze – rifampicylinę i izoniazyd – co wyjątkowo utrudnia leczenie chorych na MDR-TB. Ze względu na fazy rozwoju zakażenia prątkiem gruźlicy rozróżnia się gruźlicę pierwotną i popierwotną. Gruźlica pierwotna rozwija się na skutek pierwszego kontaktu z czynnikiem zakaźnym. Gruźlica popierwotna jest wynikiem reaktywacji latentnego zakażenia pierwotnego. Często dochodzi do tego po wielu latach od zakażenia na skutek pojawienia się dodatkowego czynnika ryzyka np. cukrzycy [2,3].

Naukowcy z uniwersytetu w Houston (University of Texas Health Science Center) przebadali ponad 233 pacjentów z TB mieszkających wzdłuż granicy Meksyku i stanu Teksas w USA. Uzyskane wyniki wykazały, że wśród 25% chorych wystąpienie gruźlicy miało związek z cukrzycą, a wśród około 6% – z HIV [2].

Wyniki wielu analiz wskazują, że odsetek występowania cukrzycy u osób chorych na gruźlicę płucną (PTB) jest wysoki i wynosi 4–20%. Gdy do badania włączono także osoby z zaburzoną tolerancją glukozy odsetek ten był jeszcze wyższy (16–29%). Z kolei wyniki szczegółowej analizy ryzyka zachorowania na TB u pacjentów chorych na cukrzycę wykazały, że ryzyko to wynosi 3,1 (95% CI 2,27–4,26), w badaniach kontrolnych ryzyko zachorowania na gruźlicę wynosiło od1,16 do 7,83. Co ciekawe, większe ryzyko zachorowań na cukrzycę wykazano wśród ludzi młodych oraz w krajach o wysokiej częstości występowania gruźlicy. W 2000 roku zaobserwowano, że w populacji Hindusów ok. 21 milionów stanowią osoby chore na cukrzycę, z kolei na gruźlicę chorowało 900 tysięcy osób. Uzyskane wyniki wskazują, że wśród osób z cukrzycą chorzy na TB stanowią 14,8%, a osoby z pozytywnym wynikiem rozmazu na obecność prątków gruźlicy – 20,2% [4,5].

Naukowcy sugerują, że osoby chore na cukrzycę mają osłabiony układ odpornościowy, niedobór mikroelementów, płucną mikroangiopatię, niewydolność nerek, a co za tym idzie większą podatność na zakażenie prątkami gruźlicy [5].

Cukrzyca predysponuje do zakażenia gruźliczego, zwłaszcza pacjentów w okresie niewyrównania metabolicznego – hiperglikemia czy ketoza. Gruźlica u osób nieleczonych, niewyrównanych metabolicznie (glikemia powyżej 200 mg/dl) przebiega w sposób gwałtowny, w krótkim okresie może prowadzić do zmian o charakterze serowatego zapalenia płuc. Pod warunkiem dobrej kontroli cukrzycy, przebieg leczenia przeciwprątkowego jest podobny jak u osób bez cukrzycy. U pacjentów z cukrzycą leczonych doustnymi lekami hipoglikemizującymi rozpoznanie aktywnej postaci gruźlicy jest wskazaniem do zastosowania insulinoterapii. W leczeniu przeciwprątkowym początkowo stosuje się terapię wielolekową, prowadzoną w ośrodkach specjalistycznych, a następnie leczenie monitorowane w poradni przeciwgruźliczej [6].

Ostanie badania wskazują, że stężenierifampicyny (lek przeciwgruźliczy) może być znacznie (53%) obniżone u pacjentów z cukrzycą w porównaniu do pacjentów z TB, ale bez cukrzycy. Być może metabolizm rifampicyny zależy w pewien sposób od cukrzyca, która sprawia, że ten lek staje się mniej skuteczny. Wykazano związek pomiędzy nasileniem się TB i nieprawidłową tolerancją glukozy.

Naukowcy podkreślają, że zwiększone ryzyko zachorowań osób z cukrzycą na gruźlicę powinno skłonić klinicystów na zwrócenia szczególnej uwagi na pacjentów, którzy mogą mieć kontakt z czynnikiem zakaźnym lub mieszkają w rejonie endemicznego występowania gruźlicy. Sugerują, aby zastosować prewencyjnie leczenie przeciwgruźlicze. Także pacjenci z gruźlicą powinni zostać przebadani w kierunku cukrzycy i vice versa. Badania te wydają się szczególnie istotne dla krajów, w których powszechnie występują obie jednostki chorobowe i gdzie liczba zachorowań na cukrzycę gwałtownie wzrasta, a gruźlica rozpoznawana jest wciąż w późnym stadium zaawansowania tj. Indie, Brazylia, Chiny, Bangladesz, Pakistan, Indonezja czy Rosja.

Gruźlica co roku zbiera obfite żniwo, zabijając miliony osób na świecie. W 2009 roku zdiagnozowano ponad 9 milionów nowych zachorowań, a niemalże 2 miliony chorych zmarło. World Health Organization przypuszcza, że tak ogromny wzrost zachorowalności na gruźlicę może mieć związek z wciąż zwiększającą się liczbą chorych na cukrzycę, która w tej chwili wynosi 285 milionów. Według WHO do roku 2030 liczba ta może wzrosnąć do 438 milionów [2].