To znana prawda, że regularne godziny, odpowiedni czas trwania i dobra jakość snu są zdrowe. Można też powyższe stwierdzenie potraktować z odwrotnej strony i powtórzyć za badaczami problemu: nieregularne godziny snu i za mało godzin nocnego odpoczynku są niekorzystne dla zdrowia. Z niedawno opublikowanego badania, które ukazało się w Science Translational Medicine wynika, że nieregularność w tak podstawowej czynności fizjologicznej, jaką jest sen, powoduje zaburzenia gospodarki insulinowej i metabolizmu w ogóle, zwiększając ryzyko otyłości i zachorowania na cukrzycę.

Opisany w artykule eksperyment trwał 39 dni i został przeprowadzony z udziałem 21 zdrowych ochotników. Jego celem było stworzenie warunków przypominających pracę zmianową i zbadanie jej wpływu na metabolizm poddawanych jej ludzi. Pracownicy fabrycznych zmian cierpią na brak wystarczającej ilości snu: w nocy bowiem nie śpią, bo pracują, a w dzień nie nadrabiają „niedospanych” godzin. Niekwestionowalnie najlepszy – dla zdrowia – sen jest w nocy, w godzinach fizjologicznych.

Ten ciekawy eksperyment odbył się w precyzyjnie kontrolowanych warunkach. Najpierw, na 21 dni przed jego rozpoczęciem, wszyscy uczestnicy mieli zalecone regularne spanie, przynajmniej 10 godzin na noc oraz normalną ekspozycję na światło dzienne. Druga część eksperymentu miała miejsce w warunkach „laboratoryjnych”: każdy z uczestników mieszkał przez 39 dni w osobnym apartamencie, gdzie stale paliło się przygaszone światło, a badani nie mieli pojęcia o porze dnia. Przez pierwszych pięć dni spędzali w łóżkach po 16 godzin na dobę, śpiąc do woli. Następnie nastał, trwający trzy tygodnie, okres restrykcji snu. Wolno im było spać nie więcej niż 5,6 godziny na dobę, a okresy snu i czuwania oraz jedzenia i postu odbywały się na bazie „doby” 28-godzinnej. W końcu nadszedł czas ponownego przystosowania się do naturalnego rytmu okołodobowego, kiedy mogli spędzać w łóżkach po 10 godzin w rytmie 24-godzinnym, a główny sen rozpoczynał się późnym wieczorem. Na zakończenie każdego z okresów badania sprawdzano wagę uczestników, wskaźnik przemiany materii i metaboliczną odpowiedź na standardowe posiłki.

Kombinacja niedoboru snu i zaburzeń rytmu okołodobowego spowodowała zaburzenia w wydzielaniu insuliny w odpowiedzi na posiłek. Wszystkie wartości osiągnęły istotność statystyczną. Poziom insuliny na czczo był obniżony o 12%, a szczytowe wartości stężenia insuliny poposiłkowej o 27%. Co więcej, wskaźnik przemiany materii spadł średnio o 8%, co w ogólnym rozrachunku odpowiada rocznemu zwiększeniu wagi o około 4,5 kg, jeśli dieta i poziom wysiłku fizycznego nie ulegają zmianie.

Większość markerów powracała do normy w trzeciej, końcowej fazie eksperymentu.

Nie jest to pierwszy eksperyment tego typu. Już wcześniej badacze z Columbia University Medical Centre sprawdzali związek snu z uznanymi czynnikami ryzyka chorób sercowo-naczyniowych. Wśród uczestników badania były osoby obu płci, średnia wieku wynosiła 60 lat. Badanie miało charakter ankietowy. Pytania dotyczyły m. in. liczby godzin snu na dobę (<6 lub >6), chrapania (tak/nie), stanu cywilnego, występowania stresu w pracy i/lub w domu, odżywiania się, itp. W analizie statystycznej danych wzięto pod uwagę każdy z w/w elementów i zbadano ich wzajemne interakcje metodą wieloczynnikowej regresji logistycznej. Okazało się, że chrapanie było nierozłącznie związane z niskimi stężeniami cholesterolu frakcji HDL, mającymi wpływ na nadwagę lub otyłość, życiem w parach, stresem w pracy i w domu oraz mniej niż 30 minutami zajęć fizycznych dziennie, a mniej niż sześć godzin snu na dobę z płcią żeńską, samotnym życiem, stresem, także finansowym i wzrostem stężenia cholesterolu frakcji LDL oraz licznymi typowymi czynnikami ryzyka chorób sercowo-naczyniowych.

Odpowiednia higiena życia, co niewątpliwie dla naszej zagonionej cywilizacji stanowi niekiedy swego rodzaju trudność, ma niekwestionowany wpływ na jego jakość. Sparafrazujmy więc stare, ludowe porzekadło „Sen to zdrowie!”