Cukrzyca to często choroba osób starszych
Dane epidemiologiczne pokazują, że wzrasta liczba chorych na cukrzycę i dotyczy to szczególnie osób w starszym wieku. Wyniki badania POLSENIOR mówią, że 18 proc. pacjentów po 65. roku życia ma rozpoznaną cukrzycę, natomiast u kolejnych 20 proc. występuje nieprawidłowa glikemia na czczo i upośledzona tolerancja glukozy. Dodatkowo, w starszych grupach wiekowych wiele osób ma nierozpoznaną cukrzycę.
Wiadomo już, że starzenie sprzyja rozwojowi cukrzycy ze względu na zmniejszającą się masę mięśniową, wzrost ilości tkanki tłuszczowej, a także pogorszenie wrażliwości na insulinę. W badaniach metodą klamry metabolicznej, które były wykonywane u zdrowych osób w podeszłym wieku, stwierdzono zdecydowanie gorszą insulinowrażliwość oraz zmniejszoną wrażliwość receptorów inkretynowych w komórkach alfa i beta wysp trzustki. To dowodzi, że u ludzi starszych zmienia się regulacja metabolizmu węglowodanów.
Objawy kliniczne cukrzycy w podeszłym wieku
Odmienność objawów cukrzycy u osób starszych często jest przyczyną opóźnienia w rozpoznaniu choroby. Hiperglikemia w podeszłym wieku może się objawiać nietypowo, na przykład pogorszeniem pamięci, złym samopoczuciem, nasileniem zaburzeń widzenia, częstszym oddawaniem lub nietrzymaniem moczu, nawracającymi infekcjami, zaburzeniami snu i pogorszeniem aktywności ruchowej. Ponieważ tego rodzaju problemy występują także w przypadku innych schorzeń, wielu pacjentów często tłumaczy je naturalnymi procesami starzenia organizmu, a to z kolei powoduje, że cukrzyca długo może pozostawać nierozpoznana. Trzeba jednak pamiętać, że u osób starszych, wskutek zaburzeń reologicznych krwi, istnieje większe ryzyko ujawnienia się cukrzycy od razu ostrym powikłaniem np. udarem mózgu czy zawałem serca.
Powikłania cukrzycy u osób starszych
Do powikłań związanych z cukrzycą w podeszłym wieku zaliczyć należy zdecydowane pogorszenie zdolności poznawczych – choroby degeneracyjne mózgu w tej grupie pacjentów rozwijają się zdecydowanie częściej. Są to także: niesprawność, depresja, brak regulacji pragnienia (bardzo ważny czynnik, który może doprowadzić nawet do zgonu), zmiany skórne, infekcje, owrzodzenia oraz pogorszenie wzroku, w tym neuropatia, która u osób starszych postępuje szybciej. Rozwija się też niewydolność nerek; częstsze są powikłania o charakterze makroangiopatii, czyli udary i zawały mięśnia sercowego, które u osób w podeszłym wieku często przebiegają bezbólowo. Do tego dochodzą choroby przyzębia i bardzo ważne powikłanie związane z cukrzycą – hipoglikemia, która może spowodować utratę równowagi i upadek chorego, a w następstwie różnego rodzaju urazy. Ryzyko wystąpienia hipoglikemii u osób starszych jest wyższe niż w młodszych grupach wiekowych. Ma na to wpływ kilka czynników: po pierwsze –z wiekiem zmniejsza się kontrregulacja, co wpływa na nieodczuwanie hipoglikemii; po drugie – mogą pojawiać się interakcje z innymi lekami u pacjentów poddawanych politerapii.
Zalecenia dotyczące terapii cukrzycy w podeszłym wieku
Wszyscy chorzy, a szczególnie osoby starsze, powinni unikać hipoglikemii i regularnie kontrolować stężenie cukru we krwi. Kolejnym krokiem jest odpowiednie ustawienie przez diabetologa farmakoterapii, a także dbałość o właściwy stan odżywienia. Lekarz musi uwzględnić fakt, że w tym wieku może nastąpić jego pogorszenie z powodów ekonomicznych lub niedołężności chorego. Na samym końcu należy zadbać o opóźnienie rozwoju powikłań naczyniowych.
Wyniki amerykańskiego badania kohorotowego, w którym obserwacji poddano 70 tys. osób, wykazały, że ryzyko zgonu wzrasta w starszych grupach wiekowych, jeżeli stężenie hemoglobiny glikowanej osiąga wartości powyżej 8 proc. Wytyczne Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego na rok 2012 mówią, że w przypadku osób po 70. roku życia z wieloletnią cukrzycą i współwystępującą makroangiopatią np. po przebytym udarze czy zawale, celem leczenia jest uzyskanie wartości hemoglobiny poniżej 8 proc. Jednak im młodszy pacjent i krótszy czas trwania choroby, tym intensywniej powinniśmy go leczyć. Np. w przypadku pacjenta po 65. roku życia, który na cukrzycę choruje krótko, a jego przewidywane okres przeżycia jest dłuższy niż 10 lat, należy dążyć do powolnego obniżenia stężenia glukozy, a celem terapeutycznym jest stężenie hemoglobiny glikowanej poniżej 7 proc.
Jednak algorytm leczenia cukrzycy obowiązuje każdego chorego niezależnie od wieku. W momencie rozpoznania choroby należy pouczyć go o konieczności zmiany stylu życia i rozpocząć od razu farmakoterapię metforminą, która jest stosunkowo tanim, ale i skutecznym lekiem – nie powoduje niedocukrzenia ani przyrostu masy ciała. Nasze polskie zalecenia dopuszczają wdrożenie leczenia pochodną sulfonylomocznika u osób, u których nie można stosować metforminy, np. z powodu niewydolności krążenia. Do tej grupy należą także pacjenci, u których zaplanowano operacje – powinni oni przynajmniej na dobę przed zabiegiem odstawić metforminę.
Amerykańskie i europejskie zalecenia mówią tylko o leczeniu metforminą. Następnym krokiem jest dołączenie drugiego leku, który może być pochodną sulfonylomocznika. Dopuszczalne jest stosowanie trzech leków doustnych, a przy nieosiągnięciu celów leczenia, konieczne jest włączenie insulinoterapii, którą zawsze, a zwłaszcza u osób w wieku podeszłym, należy rozpocząć od dożylnej insuliny bazalnej.
Marzena Jaworska
Opracowanie przygotowano na podstawie wystąpienia „Leczenie cukrzycy po 60. roku życia” wygłoszonego przez prof. dr hab. n. med. Marię Górską podczas I Międzynarodowego Kongresu Medycznego „Kobieta i Mężczyzna. Zdrowe starzenie”, październik 2012 r.
