Rola witamin i soli mineralnych w diecie cukrzycowej
Odpowiednia dieta jest bardzo ważnym elementem terapii cukrzycy typu 2. Powinna spełniać kryteria żywieniowe wymagane dla zdrowego człowieka. Przestrzeganie najistotniejszych zasad dietetycznych, modyfikacja nawyków żywieniowych oraz zmiana stylu życia, pomagają w osiągnięciu celu, jakim jest dobre wyrównanie metaboliczne cukrzycy i normalizacja masy ciała. Duże znaczenie ma również prawidłowa podaż witamin oraz soli mineralnych.
Zalecenia żywieniowe w cukrzycy
Leczenie dietetyczne chorych na cukrzycę powinno uwzględniać uzyskanie optymalnego wyrównania wartości glikemii, normalizację stężenia lipidów oraz masy ciała. Przestrzeganie diety powinno wpłynąć na poprawę jakości życia chorego i umożliwić uniknięcie wystąpienia powikłań związanych z niewłaściwym żywieniem.
U chorych na cukrzycę zastosowanie właściwej diety wywiera korzystny wpływ na obniżenie wartości glikemii, poprawę sekrecji insuliny, zwiększenie wrażliwości tkanek obwodowych na insulinę, poprawę profilu lipidowego, redukcję wartości ciśnienia tętniczego krwi, obniżenie masy ciała.
Skład diety chorego na cukrzycę
W skład diety muszą wchodzić podstawowe składniki pokarmowe: węglowodany, tłuszcze, białka. Pożywienie powinno dostarczać wszystkie składniki, niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu, takie jak witaminy i sole mineralne, a również pierwiastki śladowe oraz włóknik pokarmowy.
Celowość stosowania witamin i soli mineralnych (suplementacja)
Utrzymanie właściwego poziomu witamin i soli mineralnych jest nieodzownym warunkiem prawidłowego funkcjonowania organizmu. Zwykle spożywane posiłki są w znacznym stopniu przetworzone, dlatego istotnie maleje w nich zawartość witamin i soli mineralnych. Problem niedostatecznej zawartości tych składników w codziennej diecie najczęściej dotyczy populacji ludzi w podeszłym wieku. Często w tej grupie wiekowej stwierdza się niedobory witaminy C, kwasu foliowego, nierzadko witamin B6 i B12. W wielu przypadkach zaleca się suplementację witaminami oraz solami mineralnymi, zwłaszcza w okresie zimowym i wczesnowiosennym. Nie ma natomiast jednoznacznych dowodów potwierdzających ewidentne korzyści wynikające z suplementacji witamin i soli mineralnych u pacjentów bez potwierdzonych niedoborów. Wyjątek to podawanie kwasu foliowego – w okresie planowania ciąży i w czasie ciąży w profilaktyce wad wrodzonych u płodu, oraz wapnia w profilaktyce osteoporozy.
Przewlekłe przyjmowanie witamin i soli mineralnych
Preparaty wielowitaminowe można przyjmować przez dłuższy czas, jeśli nie zawierają dużych dawek witaminy A lub D. Nie ma różnic między witaminami naturalnymi i syntetycznymi. Witaminy i sole mineralne nie zawierają kalorii, dlatego u chorych na cukrzycę nie wywierają niekorzystnego wpływu na poziomy glikemii.
Rola owoców i warzyw w diecie chorego na cukrzycę
Warzywa i owoce są źródłem niezbędnych dla organizmu witamin, soli mineralnych, włóknika pokarmowego. Mają zróżnicowaną zawartość węglowodanów – od poniżej 5% (brokuły, cykoria, kalafior, ogórek, pomidor, rzodkiewki, rabarbar, sałata, szczypiorek, szpinak, szparagi, arbuzy, cytryny, grejpfruty, melony, poziomki, truskawki, żurawiny) do dość znacznej ilości, nawet do 75% (groch, fasola, soja, soczewica, kukurydza, banany, czarne porzeczki, śliwki, renklody, winogrona, suszone owoce). Chorzy na cukrzycę spożywający większe ilości warzyw muszą zwrócić uwagę na zawarte w diecie węglowodany. Stosowanie odpowiedniej diety zawierającej pokarmy obfite w witaminy i sole mineralne ma wielką wagę w zapobieganiu późnym powikłaniom cukrzycy.
Objawy sugerujące niedobory witamin i soli mineralnych
Przewlekłe niedobory witamin i soli mineralnych sugerować może osłabione łaknienie, zmęczenie, zaburzenia koncentracji, rozdrażnienie, apatia, zaburzenia snu.
Witaminy i sole mineralne o szczególnym znaczeniu w cukrzycy
Chorzy na cukrzycę są szczególnie zagrożeni niedoborem witamin i soli mineralnych, dlatego zwykle wskazane jest uzupełnianie codziennej diety tymi substancjami. Związki te uczestniczą między innymi w procesach przemiany węglowodanów i chronią przed rozwojem przewlekłych powikłań cukrzycy.
Witaminy
Witaminy C, E i β‑karoten (prowitamina A)
Witaminy C, E i β-karoten mają działanie antyoksydacyjne. Zaleca się je w profilaktyce chorób cywilizacyjnych i są niezbędne zwłaszcza dla osób w starszym wieku. Hamują procesy starzenia komórek; unieszkodliwiają wolne rodniki, tzn. reaktywne formy tlenu, które sprzyjają rozwojowi nowotworów, miażdżycy, procesów zapalnych, chorobom Alzheimera oraz Parkinsona; przeciwdziałają różnym groźnym powikłaniom cukrzycy. Witaminy C, E i β‑karoten skutecznie hamują rozwój miażdżycy, zmniejszają ryzyko rozwoju choroby niedokrwiennej serca i zawału serca, schorzeń zwykle bardzo nasilonych w przebiegu cukrzycy. Niektóre badania sugerują, że witamina E obniża poziom cukru we krwi oraz stymuluje produkcję insuliny. Ponadto witamina E ogranicza rozwój późnych powikłań cukrzycy, m.in. zaćmy, procesów degeneracyjnych plamki oka, neuropatii cukrzycowej.
Witamina D
Prawidłowy poziom witaminy D u kobiet ciężarnych i małych dzieci wpływa korzystnie na układ odpornościowy. Uważa się, że jej niedobór doprowadzić może do rozwoju cukrzycy typu 1.
Witamina B1 i B2
Witaminy B1 i B2 wpływają na metabolizm energetyczny węglowodanów i białek. Witamina B1 odgrywa ważną rolę w komórkach nerwowych – wpływa na procesy pamięci. Niedobory witaminy B1 objawiają się przemęczeniem, osłabieniem, nerwowością, zaburzeniami pamięci oraz koncentracji; niedobory witaminy B2 – przemęczeniem, pękaniem warg i kącików ust (zajady), zmianami zapalnymi języka.
Witamina B6
Witamina B6 bierze udział w wytwarzaniu różnych substancji białkowych, m.in. hormonów oraz hemoglobiny odpowiedzialnej za prawidłowy obraz morfologii krwi. Witamina ta odpowiada również za prawidłową budowę nerwów i właściwe funkcjonowanie układu nerwowego.
Witamina B12
Niedobór witaminy B12 przyczynia się m.in. do postępującego osłabienia, zmęczenia oraz rozwoju niedokrwistości i schorzeń układu nerwowego.
Biotyna (witamina B7, witamina H)
Biotyna bierze udział w ważnych reakcjach biochemicznych, m.in. przemianach węglowodanów oraz tłuszczów.
Kwas foliowy
Kwas foliowy umożliwia prawidłowe funkcjonowanie wszystkich komórek, w szczególności układu nerwowego i mózgu, przyczynia się do dobrego samopoczucia. Przez hamowanie syntezy homocysteiny kwas foliowy zapobiega wczesnemu rozwojowi miażdżycy. Poziom tej witaminy obniża się między innymi pod wpływem stresu, z powodu częstego picia kawy, palenia papierosów, w następstwie stosowania środków antykoncepcyjnych. Niedobór kwasu foliowego objawia się niedokrwistością, zaburzeniami koncentracji, niepokojem, lękiem, depresją, bezsennością, zaburzeniami trawienia, stanami zapalnymi błon śluzowych, bólami głowy.
Kwas pantotenowy
Kwas pantotenowy jest składnikiem bardzo ważnego enzymu (koenzymu A) biorącego udział w metabolizmie białek, węglowodanów i tłuszczów.
Kwas nikotynowy (niacyna)
Kwas nikotynowy to jedna z witamin z grupy B, która silnie obniża poziom cholesterolu i trójglicerydów w surowicy krwi.
Składniki mineralne
Składniki mineralne są niezbędne do życia człowieka. Stanowią około 4% masy ciała. Dostarczane są do organizmu z zewnątrz, ponieważ nasz organizm ich nie wytwarza. Nie stanowią budulca komórek i nie dostarczają energii, ale biorąc udział w procesach przemiany materii, w metabolizmie witamin, wytwarzaniu i odnawianiu składników komórek, aktywacji procesów biochemicznych, hormonalnych i enzymatycznych, odpowiadają za prawidłowe funkcjonowanie tkanek i narządów wewnętrznych, np. skóry, mięśni, serca, nerwów itd.
Najważniejsze, niezbędne do życia mikroelementy to: chrom, kobalt, miedź, fluor, żelazo, jod, mangan, molibden, cynk i selen; a makroelementy: węgiel, tlen, wodór, azot, fosfor, potas, magnez, wapń, siarka, sód.
U chorych na cukrzycę szczególne znaczenie ma chrom oraz cynk, chociaż pozostałe pierwiastki odgrywają także istotną rolę w organizmie. Zwykle zaleca się zaś ograniczenie spożycia sodu.
Cynk
Cynk poprawia funkcjonowanie insuliny, ochrania komórki przed szkodliwym działaniem rodników tlenowych, wykazuje działanie immunostymulujące.
Chrom
Chrom usprawnia procesy przemiany węglowodanowej, zmniejsza poziom cukru we krwi, ułatwia redukcję masy ciała u osób chorych na cukrzycę skojarzoną z otyłością, pozwala skutecznie zmniejszyć uczucie głodu i ochotę na słodycze.
Magnez
Magnez wspomaga pracę wielu układów i narządów w organizmie, w tym układu sercowo‑naczyniowego, mięśniowego i nerwowego, usprawnia metabolizm węglowodanów i cholesterolu, ogranicza ryzyko rozwoju powikłań ze strony narządu wzroku i nerek. Jego niedobór może spowodować między innymi nerwicę, zaburzenia snu, senność, osłabienie, depresję, skurcze mięśniowe, kołatanie serca.
