Latem łatwiej o zatrucie pokarmowe
W okresie wakacyjnym częściej dochodzi do bakteryjnych zatruć
pokarmowych. Jak dotąd najczęstszą przyczyną
zakażeń pokarmowych jest brak przestrzegania podstawowych zasad higieny – zaniechanie mycia rąk, mycia spożywanych owoców, warzyw lub zjedzenie
skażonej chorobotwórczymi bakteriami lub ich toksynami wody lub żywności. Należy
szczególnie pamiętać o higienie w podróżach, gdy nie ma się pewności,
że zostały zachowane standardy czystości, a wyższa temperatura sprzyja
szybszemu rozwojowi bakterii.
W 80% przypadków powodem biegunek są
bakterie. Patogenami bywają również wirusy, w tym rotawirusy, oraz
pasożyty np. lamblie. Najpowszechniejszą
przyczyną ostrych biegunek są zakażenia wirusowe lub bakteryjne. W przypadku
rotawirusów do zakażenia dochodzi drogą kropelkową i trwa ono od czterech
do ośmiu dni. Do zakażenia drogą pokarmową dochodzi wskutek spożycia chorobotwórczych
bakterii lub ich toksyn i w tym przypadku zakażenie trwa przeciętnie 5–6
dni. Źródłem patogenów mogą być źle przechowywane produkty mleczne, mięsne
i woda, w których mogły namnożyć się takie bakterie jak pałeczki
z rodzaju Campylobacter, czy też nieumyte
surowe warzywa i owoce oraz nieprzegotowana woda zawierająca bakterie Escherichia coli czy z rodzaju Shigella. Bakterie z rodzaju Salmonella mogą skazić potrawy z surowych
jaj, a przedstawiciele rodzaju Yersinia
mogą się znaleźć w źle przygotowanej wieprzowine, mleku czy wodzie.
Pierwszą barierą w przewodzie pokarmowym
dla bakterii chorobotwórczych jest sok żołądkowy o kwaśnym pH. Przekroczenie
tej bariery i przedostanie się bakterii do jelita cienkiego prowadzi do
ich namnożenia i przylegania do komórek nabłonka jelitowego. Następuje
wówczas uszkodzenie funkcji wchłaniania i nasilenie wydzielania wraz
z wywołaniem reakcji zapalnej w ścianie jelita.
W sytuacji spożycia toksyn, pierwszą reakcją
obronną organizmu są wymioty. Ich funkcją jest oczyszczenie organizmu już
w przeciągu kilku godzin od zatrucia. Przy zakażeniu bakteriami konsekwencją
jest biegunka objawiająca się luźnymi stolcami, której mogą często towarzyszyć gorączka
oraz bóle i wzdęcia brzucha ustępujące po wypróżnieniu.
Biegunką określamy stan, w którym
dochodzi do zwiększonej liczby wypróżnień. U dorosłych jest to powyżej trzech
wypróżnień w ciągu doby, o luźnej konsystencji – płynnych lub
półpłynnych. U dzieci określamy tak stan, w którym dochodzi do
zwiększenia liczby wypróżnień i zmiany konsystencji stolca na płynną lub
półpłynną w porównaniu do okresu uznanego za stan zdrowia. Biegunkę
trwającą do 14 dni traktujemy jako ostrą, a gdy objawy utrzymują się
powyżej tego okresu staje się biegunką przewlekłą. Wtedy w stolcu może
pojawić się śluz lub krew. W okresie wakacyjnym podczas
egzotycznych podróży może zdarzyć się biegunka podróżnych, określana jako
„Zemsta faraona” czy „Zemsta Montezumy”. Biegunka występująca podczas podróży
to zespół objawów ostrego nieżytu jelitowego.
U osób dorosłych, u których układ
odpornościowy działa prawidłowo, w większości przypadków wystąpienia biegunek
na tle bakteryjnym dochodzi do samowyleczenia w przeciągu kilku dni.
Należy jednak zachować podstawowe zasady higieny oraz dostatecznie intensywne
nawadnianie i odpowiednie odżywianie. Najczęściej wystarcza nawadnianie
doustne. Jedynie w poważniejszych przypadkach należy zastosować
nawadnianie dożylne. Stosowana dieta powinna być lekkostrawna z ograniczeniem
mleka, unikaniem surowych warzyw i owoców oraz soków o działaniu wzdymającym.
Bardzo ważną zasadą w takich sytuacjach jest niestosowanie leków
hamujących perystaltykę (przeciwbiegunkowych), ponieważ zwiększa to ryzyko
przedłużenia okresu choroby.
Dr Maria Orzeszko z Kliniki
Gastroenterologii, Chorób Wewnętrznych i Metabolicznych Instytutu Żywności
i Żywienia podkreśla, by pamiętać, że biegunka przy zakażeniu pokarmowym
ma bardzo ważne działanie oczyszczające organizm z bakterii i toksyn.
„Chcąc szybko opanować objawy odruchowo sięgamy po leki hamujące perystaltykę,
zmniejszające liczbę wypróżnień. To nieprawidłowa reakcja. Leki te wprawdzie
początkowo poprawiają samopoczucie i zmniejszają dolegliwości, ale jest to
zwodnicze. W sytuacji gdy dochodzi do zakażenia bakteryjnego zażywanie
tych leków nie ustrzeże nas przed dalszym namnażaniem bakterii, produkcją
toksyn z istotnym ryzykiem przekroczenia bariery jelitowej i ich
przedostania się do krwi, rozwoju posocznicy, tworzenia się ropni”. W razie
pojawienia się ostrej biegunki o nieznanej przyczynie zalecane jest
unikanie leków przeciwbiegunkowych przynajmniej w ciągu kilku pierwszych
dób trwania choroby, do czasu wyjaśnienia przyczyny. Dzięki temu można uniknąć
groźnych powikłań zdrowotnych.
U dzieci, osób starszych i z osłabioną
odpornością oraz u pozostałych chorych w razie konieczności leczenia
przyczynowego, czyli zastosowania antybiotykoterapii, lekami pierwszego wyboru
są chemioterapeutyki lub antybiotyki o szerokim działaniu
przeciwbakteryjnym – obejmujące większość patogenów jelitowych, działające
w obrębie przewodu pokarmowego, nie wchłaniające się i nie
zaburzające równowagi flory fizjologicznej jelita grubego. Chemioterapeutykiem
wykazującym takie właściwości jest między innymi dobrze znany i sprawdzony
nifuroksazyd. Nifuroksazyd działa bakteriobójczo i bakteriostatycznie na
większość bakterii wywołujących ostre biegunki zakaźne, ale nie niszczy flory
fizjologicznej i nie predysponuje do rozwoju wtórnej grzybicy.
W przypadku
zatruć bakteryjnych najważniejsza jest profilaktyka. Aby uniknąć problemów zdrowotnych podczas wakacji i wyjazdów
urlopowych, należy pamiętać o częstym myciu rąk oraz dokładnym myciu
warzyw i owoców. Zwracać trzeba także szczególną uwagę na stan higieny
i zaplecze chłodnicze kupując lody, jedzenie w „budkach” czy w przydrożnych
barach i restauracjach. Te same zalecenia należy stosować podczas
egzotycznych podróży, szczególnie gdy zatrzymujemy się w tanich pensjonatach
oraz na campingach.
