Edukacja opiekunów dziecka chorującego na cukrzycę
Informować, przypominać, sprawdzać, wspierać
Pielęgniarka jako jeden z członków interdyscyplinarnego zespołu terapeutycznego zapewnia pacjentom oraz ich opiekunom pełną edukację na temat istoty choroby, jej objawów, zasad terapii oraz zagrożeń, które związane są z nieprawidłowym leczeniem i samokontrolą cukrzycy. W rękach pacjentów i opiekunów pozostaje już tylko systematyczna realizacja zaleceń.
Opiekunowie dziecka chorego na cukrzycę dzięki edukacji stają się niezastąpionymi, świadomymi partnerami personelu medycznego w staraniach o skuteczne leczenie cukrzycy i uzyskanie przez dziecko samodzielności. Pielęgniarka z racji częstych kontaktów z pacjentem i jego opiekunami może prowadzić swoją misję edukacyjną w atmosferze zaufania – to zaś sprzyja przekazywaniu i zapamiętywaniu informacji. Pielęgniarka zdobywa zaufanie poprzez okazywanie empatii i zrozumienia oraz wsparcie psychologiczne chorego dziecka i jego opiekunów.
Proces edukacji pacjenta i jego opiekunów charakteryzuje wieloetapowość:
1. poznanie wyjściowego poziomu wiedzy pacjenta i jego opiekunów/analiza dokumentacji, interpretacja zapisu narzędzi pomiarowych jak glukometr, CGM, pamięć osobistej pompy insulinowej,
2. identyfikacja potrzeb pacjenta i jego opiekunów/ zapoznanie lub przypomnienie zasad insulinoterapii, zasad prawidłowego odżywiania, docelowych wartości glikemii,
3. określenie celów edukacji,
4. sformułowanie zadań,
5. identyfikacja środków/zaplanowanie użycia właściwych środków jak np. zestawy infuzyjne, wstrzykiwacze, tablice kaloryczności, zawartości WW, WBT, pompa insulinowa, glukometr,
6. zaplanowanie treści i metod /konspekt/ oraz zaplanowanie ewaluacji.
Pielęgniarka powinna pamiętać, że edukacja praktyczna jest tak samo istotna, jak przekazywanie teorii, ponieważ opiekunowie dziecka z cukrzycą poprzez ćwiczenie umiejętności sprawnego radzenia sobie w sytuacjach nagłych, przeprowadzania pomiarów poziomu cukru we krwi czy komponowania posiłków nabierają wiary we własne siły oraz przekonania, że potrafią zapewnić dziecku pomoc w stabilizowaniu cukrzycy.
Pielęgniarka powinna także poinformować opiekunów dziecka z cukrzycą o tym, że ma ono prawo do normalnej nauki w szkole i w przedszkolu oraz o obowiązku powiadomienia dyrekcji placówki o chorobie dziecka. Jest to istotne, ponieważ nie każdy wie, jakie prawa przysługują dzieciom chorującym na cukrzycę. Pielęgniarka w procesie edukowania opiekunów powinna być też ważnym źródłem informacji dotyczących nowości sprzętowych oraz technologicznych, które ułatwiają życie osobom z cukrzycą.
Najskuteczniejszą formą utrwalenia zdobytej wiedzy jest powtarzanie. Dlatego pielęgniarka podczas spotkań z dzieckiem chorującym na cukrzycę oraz z jego opiekunami powinna przypominać o wszystkim, co na temat choroby zostało już powiedziane na wcześniejszych spotkaniach. Pielęgniarka powinna także sprawdzać stan wiedzy opiekunów chorego dziecka oraz stopień opanowania przez nich umiejętności praktycznych.
Zrozumienie sytuacji oraz wsparcie otrzymywane ze strony wykwalifikowanej specjalistki, jaką jest pielęgniarka, mobilizuje opiekunów dziecka do zdobywania wiedzy o cukrzycy w celu zapewnienia dziecku bezpieczeństwa oraz swobodnego funkcjonowania wśród rówieśników.
Jak edukować skutecznie?
Jeśli w rodzinie nie było wcześniej przypadków cukrzycy, rodzice chorujących dzieci zazwyczaj niewiele wiedzą na temat przyczyn i mechanizmów choroby, która dotknęła ich pociechę. Z kolei poziom ich wiedzy na temat tego jak działać, aby poprzez osiąganie wyznaczonych kryteriów cukrzycy zapewnić dziecku bezpieczne, samodzielne i normalne życie, jest znikomy lub zerowy. Zaleca się więc, aby pielęgniarka podejmując edukację przyjęła założenie, że rodzice dziecka chorego na cukrzycę nie wiedzą o chorobie nic albo też prawie nic. Z tego powodu konieczne jest edukowanie od podstaw. Edukację zaczynać należy od rzeczy najprostszych i stopniowo przechodzić do zagadnień bardziej skomplikowanych. Poruszane kwestie należy też kategoryzować na mniej pilne do przekazania i takie, które należy z rodzicami omówić na samym początku szkolenia i do których należy często wracać. Do tematów wymagających pilnego omówienia należeć będą m.in. zagadnienia związane z:
– radzeniem sobie w sytuacji wystąpienia hipo- lub hiperglikemii
– umiejętnym stosowaniem insulinoterapii
– koniecznością stosowania właściwej diety i wysiłku fizycznego w dążeniu do osiągnięcia wyznaczonych dla dziecka kryteriów cukrzycy.
Ważne jest, aby w rozmowach z rodzicami posługiwać się pojęciami fachowymi, ale w taki sposób, aby przekazywane informacje były zrozumiałe dla odbiorców. Pielęgniarka powinna też dostosować sposób przekazywania informacji do poziomu intelektualnego opiekunów dziecka i pamiętać, że wiedza jest produktem, na który – zgodnie z przysłowiem – apetyt rośnie w miarę jedzenia. Oznacza to, że rodzice będą z czasem domagać się informacji coraz pełniejszych i bardziej szczegółowych.
Przekonanie, że osoba chorująca na cukrzycę może prowadzić życie niczym nie odbiegające od tego, które wiodą ludzie zdrowi, nabiera głębszego znaczenia w sytuacji, kiedy choroba dotyka dziecko. Ważne jest, aby pielęgniarka poprzez edukację umiała przekonać rodziców małego pacjenta o możliwości prowadzenia przez chorych na cukrzycę normalnego życia pod warunkiem skutecznego leczenia cukrzycy. To zaś osiąga się poprzez samokontrolę i samodyscyplinę, które gwarantują bezpieczeństwo pociechy i stanowią o samodzielności dziecka.
Piśmiennictwo
1. One są wśród nas. Dziecko z cukrzycą w szkole i w przedszkolu. Informacje dla pedagogów i opiekunów, pod red. dr n. med. Aleksandry Górskiej, Centrum Medyczne Pomocy Psycholgiczno-Pedagogicznej, Warszawa 2009, ISBN 978-83-60475-39-3
2. Rola pielęgniarki w edukacji chorego na cukrzycę typu 1 i/lub jego rodziny, Problemy Pielęgniarstwa 2009; t. 17, nr 4, s. 346-349, ISSN: 1233-9989
3. Szewczyk A., Adamska R., Opieka pielęgniarki szkolnej nad uczniem z cukrzycą – informacje dla pielęgniarki szkolnej, Sugar Free, Warszawa 2008, materiał edukacyjny PFED
4. Wyzwania pediatrii. Dziecko z cukrzycą w szkole [online] [Dostęp 4.05.2012] Dostępny w Internecie:
5. http://www.nursing.com.pl/Prawo_Wyzwania_pediatrii_Dziecko_z_cukrzyc_w_szkole____48.html
