Złość w pracy – o początkach i przeciwdziałaniu wypaleniu zawodowemu
Być może zdarzyło Ci się kiedyś niemile odezwać do pacjenta, zignorować jego prośbę czy pomyśleć, by już przestał nagabywać, gdy po raz kolejny prosi o wytłumaczenie, jak powinien zażywać leki. Czasem zdarza się gorszy dzień spowodowany nieprzespaną nocą lub bólem zęba. Podobne, przypadkowe zachowania należy jednak odróżnić od nagminnego, być może codziennego reagowania na pacjenta irytacją, złością, zdenerwowaniem czy po prostu obojętnością. Wówczas warto zajrzeć w głąb siebie i zastanowić się nad tym, co jest przyczyną podobnej reakcji. Dlaczego zamiast empatii i zrozumienia wobec pacjenta pojawia się kąśliwa uwaga, obojętność, złość czy sarkazm.
Być może jest to początek zjawiska bardziej złożonego niż jednorazowa reakcja, a którym jest wypalenie zawodowe. Wypalenie zawodowe jest sytuacją wewnętrznego kryzysu, gdy zużyta jest cała własna energia psychiczna, utrzymująca zapał i apetyt na życie [1]. Oznacza to, że kiedy wymagania zewnętrzne przewyższają psychiczne możliwości, można nie poradzić sobie z sytuacjami stresowymi codziennego dnia pracy. Wypalenie zawodowe jest stanem doświadczanym wewnętrznie, objawiającym poprzez:
· wyczerpanie fizyczne, tj. ciągłe zmęczenie, bóle głowy i mięśni, zaburzenia snu, zmianę masy ciała
· wyczerpanie emocjonalne, tj. poczucie bezradności, osamotnienia, małą kontrolę emocji
· wyczerpanie psychiczne, tj. negatywne nastawienie do siebie, pracy, życia, pacjentów, poczucie własnej nieskuteczności [2].
Zjawiskiem wyczerpania zawodowego zagrożone są wszystkie profesje, jednak badania wskazują, że pielęgniarki są drugą (po nauczycielach) grupą zawodową najbardziej zagrożoną wypaleniem [3]. Wynika to, ze specyficznych wymagań zawodu:
· codziennego kontaktu z chorobą, często też ze śmiercią
· niepewności własnej roli
· niskiej możliwości kontrolowania otoczenia
· zhierarchizowanego układu zależności zawodowej [4].
Istnieją jednak czynniki zmniejszające ryzyko wypalenia. Istotnym czynnikiem chroniącym jest poczucie możliwości kontrolowania swojego otoczenia [4]. Oznacza to, że kiedy pracuje się zgodnie z podjętymi przez siebie decyzjami, wówczas istnieje poczucie kontroli nad tym, co się dzieje, a świat jest odbierany jako przewidywalny. Innym ważnym czynnikiem zmniejszającym podatność na wypalenie jest własna postawa wobec wykonywanej pracy. Zgodnie z tym praca nie powinna być sensem życia ani celem samym w sobie, a podejście do sposobu wykonywania zawodu winno być dość plastyczne i podatne na zmiany (np. konieczność zmniejszenia oczekiwań wobec warunków leczenia w szpitalu). Również większa świadomość pielęgniarki, że jej praca łączy się z określonymi zagrożeniami (między innymi obciążenia psychiczne, praca fizyczna, stykanie się z brudem, niskie zarobki, niski status zawodowy, trudna współpraca z pacjentem), skutkuje bardziej realnym nastawieniem do pojawiających się stresów, problemów, które można przewidzieć i skontrolować. Oprócz wyżej wymienionych czynników, które przeciwdziałają wypaleniu zawodowemu wyróżnić można:
· wsparcie adekwatne do potrzeby: przede wszystkim ze strony najbliższych (emocjonalne), jak również w dalszej kolejności od współpracowników (instrumentalne, np. konkretna rada na zaistniały problem), przełożonych, psychologa, autorytetów w danej dziedzinie
· możliwość korzystania z superwizji (spotkanie ze specjalistą posiadającym certyfikat superwizora, gdzie omawia się własne trudności w pracy z pacjentem), grup Balinta (spotkanie grupy specjalistów; np. lekarzy, pielęgniarek, terapeutów, na którym omawia się psychologiczne aspekty relacji specjalista-pacjent)
· umiejętności społeczne, tj. radzenie sobie ze stresem, asertywność, jasna komunikacja.
Wypalenie zawodowe nie jest zdarzeniem nagłym, nie staje się „tu i teraz”. Jest konsekwencją długotrwałego stresu, obciążenia psychicznego, fizycznego, emocjonalnego. Dlatego będąc uważnym obserwatorem siebie, swojego zachowania, reakcji na co dzień człowiek jest w stanie rozpoznać pierwsze oznaki wypalenia. Ważnym jest, by umieć się do tego przyznać (nie odbierać jako słabość, wadę) i zwrócić o pomoc do odpowiednich osób.
Piśmiennictwo
1. Sęk H. Uwarunkowania i mechanizmy wypalenia zawodowego w modelu społecznej psychologii poznawczej. W: H. Sęk (red.), Wypalenie zawodowe: przyczyny, mechanizmy, zapobieganie. Warszawa 2000, PWN.
2. Litzke M. S., Schuh H. Stres, mobbing i wypalenie zawodowe. Gdańsk 2007, GWP
3. Schaufeli W. B. Ocena skuteczności warsztatu radzenia sobie z wypaleniem dla pielęgniarek. W: H. Sęk (red.), Wypalenie zawodowe: przyczyny, mechanizmy, zapobieganie. Warszawa 2000, PWN
4. Beisert M. Przejawy, mechanizmy i przyczyny wypalania się pielegniarek. W: Sęk H. (red.), Wypalenie zawodowe: przyczyny, mechanizmy, zapobieganie. Warszawa 2000, PWN
