Jesienne zagrożenia
Okres jesienno-zimowy to czas zwiększonego ryzyka zachorowania na choroby infekcyjne. Środki komunikacji publicznej oraz wszelkie skupiska ludzkie (praca, szkoły, przedszkola) pełne są osób kaszlących, kichających, gorączkujących, co sprawia, że uniknięcie infekcji nie zawsze jest możliwe. Osoby chorujące na cukrzycę z uwagi na osłabioną odporność są szczególnie predysponowane do zachorowania. Nie zawsze zdajemy sobie sprawę, że nawet w okresie banalnej choroby gorączkowej uważniej należy przyjrzeć się kontroli wyrównania glikemii, dawkom leków, a także diecie.
Osłabiona odporność
Przyczyna zaburzeń odporności chorych na cukrzycę jest bardzo złożona. Przewlekle podwyższone stężenie glukozy we krwi uszkadza wiele mechanizmów walki organizmu z wrogiem, jakim są nie tylko wirusy czy bakterie, ale również grzyby, komórki nowotworowe czy alergeny. Na skutek upośledzenia funkcji limfocytów (jedna z populacji krwinek białych) i komórek tkanki łącznej, a także wielu enzymów o działaniu naprawczym, dochodzi do opóźnionej lub nieadekwatnej reakcji komórek odpornościowych na obecność patogenów, słabszego gojenia się ran, zakażeń bakteryjnych lub grzybiczych, słabego odczynu gorączkowego (diabetycy często nie gorączkują pomimo infekcji). Bardzo ważną składową zaburzonej odporności jest uszkodzenie drobnych naczyń i nerwów, co bardzo utrudnia prawidłowe gojenie się ran i naprawę tkanek. Wreszcie przewlekła obecność glukozy w moczu czy w pocie jest idealną pożywką dla bakterii, co sprzyja przewlekającym się i nawracającym infekcjom.
Najczęstsze infekcje i ich objawy
Najczęściej występujące choroby infekcyjne dotyczą układu moczowego, oddechowego, skóry i układu pokarmowego. W szczególności nawracające infekcje układu moczowego i skóry mogą być pierwszym objawem cukrzycy. Objawy chorób infekcyjnych takie jak: osłabienie, utrata apetytu, gorączka, obfite pocenie się, męczący kaszel, nudności, wymioty, biegunka, częste i bolesne oddawanie moczu zwykle mają znaczący wpływ na ilość i jakość przyjmowanych płynów, pokarmów i leków przeciwcukrzycowych. Pamiętajmy, że objawy infekcji u diabetyka mogą być nietypowe, przebieg choroby może być bezgorączkowy, a jej jedynym wykładnikiem będzie osłabienie, utrata apetytu, zaburzenia glikemii i ewentualnie pozytywne wyniki badań w kierunku infekcji np. podwyższone CRP, zmiany w obrazie moczu lub RTG klatki piersiowej.
Hiperglikemia w przebiegu infekcji
Infekcja i cukrzyca wzajemnie napędzają tzw. mechanizm błędnego koła. Obecność infekcji, gorączka, szeroko pojęty „stres metaboliczny” związany z chorobą powoduje zwiększone zapotrzebowanie na insulinę. Tymczasem trzustka diabetyka nie jest w stanie wyprodukować większej ilości insuliny. Zwiększa się stężenie glukozy we krwi, ale nie ma insuliny, która mogłaby zmniejszyć ten nadmiar. Tak dochodzi do wzrostu glikemii mimo przestrzegania dotychczasowych zaleceń dotyczących terapii i diety. Z kolei hiperglikemia dodatkowo osłabia mechanizmy odpornościowe: infekcja przeciąga się, łatwo o zakażenia bakteryjne i grzybicze, rany źle się goją, a rekonwalescencja jest opóźniona.
Cukrzyca, infekcja i ewentualne powikłania
Oprócz hiperglikemii wynikającej ze zwiększonego, a niezaspokojonego zapotrzebowania ustroju na insulinę na diabetyka czyha więcej pułapek. Wymioty i biegunka mogą uniemożliwić przyjmowanie płynów, posiłków i doustnych leków hipoglikemizujących. Dodatkowo infekcja może mieć wpływ na tempo wchłaniania i eliminacji leku z organizmu. Szybko narastające odwodnienie na skutek gorączki, potów, wymiotów czy biegunki, bądź na skutek odmowy przyjmowania płynów z powodu objawów dyzurycznych (częstomocz, bolesne oddawanie moczu) może być przyczyną gwałtownego pogorszenia się funkcji nerek. Jest to szczególnie niebezpieczne i często występujące powikłanie u osób w wieku podeszłym przyjmujących doustne leki przeciwcukrzycowe. Wreszcie choroba infekcyjna może wywołać niezwykle groźne powikłanie cukrzycy, jakim jest kwasica i śpiączka ketonowa. Jest to stan zagrożenia życia wynikający z niedoboru insuliny, wymagający natychmiastowej hospitalizacji. Dotyczy głównie młodszych chorych na cukrzycę typu 1, ale może się zdarzyć również u osób starszych chorych na cukrzycę typu 2.
Sposób na uniknięcie groźnych powikłań i hospitalizacji
Pierwszym krokiem do opanowania problemu jest intensywna kontrola glikemii w okresie choroby infekcyjnej (pełny profil glikemii) i pilny kontakt z lekarzem. Strategiczne jest rozpoznanie źródła infekcji i jej celowane leczenie – antybiotyki, leki przeciwgrzybiczne, leki objawowe. Należy dostosować sposób leczenia do aktualnego zapotrzebowania organizmu na insulinę. Konieczne może być czasowe przejście na insulinoterapię, a jej forma musi być dostosowana do stanu chorego: np. ciągły wlew dożylny insuliny w wypadku kwasicy ketonowej, intensywna insulinoterapia (4–5 podskórnych wstrzyknięć insuliny na dobę) przy niewydolności nerek w przebiegu ciężkich infekcji np. zapalenia płuc, infekcji przewodu pokarmowego. Możliwe jest też leczenie intensyfikowane (1–2 dodatkowe wstrzyknięcia insuliny w połączeniu z lekami doustnymi) w przebiegu niewielkich infekcji. U chorych odwodnionych niezbędne jest uzupełnienie płynów drogą doustną lub dożylną, czasem z suplementacją jonów, zastosowaniem leków przeciwwymiotnych i przeciwgorączkowych.
Znaczenie diety w czasie infekcji
Niebagatelne znaczenie ma dieta, która nie tylko dostarcza organizmowi składników odżywczych, ale również może mieć wpływ na tempo powrotu do zdrowia. Diabetyk w okresie choroby gorączkowej powinien przyjmować 5–6 lekkostrawnych, pożywnych, niewielkich objętościowo posiłków na dobę. Wskazane są produkty o niskim indeksie glikemicznym z ograniczoną zawartością cukrów prostych i tłuszczów nasyconych. W przypadku osób gorączkujących pokarmy powinny mieć konsystencję płynną, bądź półpłynną, co nie tylko dostarczy substancji odżywczych, ale również uzupełni utraconą wodę. Godne polecenia są niesłodzone soki owocowe i warzywne, koktajle na bazie mleka lub jogurtu i owoców z łyżką zarodków pszennych, chudy twarożek, odtłuszczone buliony, zupy jarzynowe, gotowane na parze warzywa i chude mięso, brązowy ryż, razowy makaron, świeże owoce, pełnoziarniste chrupkie pieczywo. Dodatkowo do picia można przygotować słaby napar mięty z dodatkiem soku z cytryny i imbiru (imbir działa przeciwwymiotnie), napar z lipy i maliny (działają przeciwzapalnie). Zdecydowanie należy unikać obfitych posiłków, potraw tłustych i smażonych, pikantnie przyprawionych, słodyczy, dań z dodatkiem majonezu, śmietany, żółtych serów, wędlin i innych tłustych dodatków, alkoholu, kawy. Pamiętajmy, że kluczem do szybkiej rekonwalescencji w chorobie infekcyjnej jest prawidłowe nawodnienie. Osoba dorosła każdego dnia potrzebuje 1,5–2 litrów płynów. Chory gorączkujący, który obficie się poci lub wymiotuje, może wymagać dwukrotnie większej podaży płynów. Jeśli dojdzie do kwasicy ketonowej, to niedobór płynów może sięgać nawet kilkunastu litrów. W przypadku, gdy chory nie jest w stanie przyjmować posiłków ani płynów konieczna jest pilna hospitalizacja i wyrównanie metaboliczne cukrzycy w warunkach szpitalnych.
Szczepienia
Polskie Towarzystwo Diabetologiczne zaleca, aby raz do roku szczepić przeciwko grypie każdego dorosłego diabetyka i dzieci powyżej 6. miesiąca życia. Ponadto zaleca się szczepienie dzieci powyżej 2. miesiąca życia i dorosłych przeciwko Streptococcus pneumoniae (dwoinka zapalenia płuc). W przypadku dzieci 2–6 miesiąca życia zaleca się także szczepienie przeciwko rotawirusom powodującym infekcje układu pokarmowego.
Chorować z głową!
Uniknięcie infekcji nie jest możliwe, a Twoja osłabiona odporność sprawia, że jesteś na nie szczególnie podatnym. Pamiętaj, aby nie lekceważyć infekcji. Przy jej pierwszych objawach udaj się do lekarza. Intensywnie kontroluj glikemię (pełny profil). Jeśli glikemie przekraczają 200 mg/dl mimo prawidłowego przyjmowania leków lub jeśli wymiotujesz, masz biegunkę, oddajesz mało moczu bezzwłocznie udaj się do lekarza! Pamiętaj o prawidłowym nawodnieniu i stosuj zdrową dietę. W okresie zdrowia zaszczep się.
