Znaczenie wysiłku fizycznego w leczeniu cukrzycy typu 2
W krajach rozwiniętych, w tym i w większości krajów europejskich, obserwuje się systematyczny spadek aktywności fizycznej. Europejska Grupa Badawcza powołana w ramach Unii Europejskiej przeprowadziła badania ukierunkowane na ocenę stanu aktywności fizycznej w krajach Unii. Wykazały one, że 40-70% osób w wolnym czasie nie podejmuje prawie żadnej aktywności fizycznej. Nie sprzyja jej także praca zawodowa współczesnego człowieka. Blisko 50% osób w krajach Unii stwierdziło, że ich praca zawodowa łączy się z minimalnym wysiłkiem fizycznym. Dalsze badania wykazały, że im człowiek jest starszy tym rusza się jeszcze mniej. Równolegle ze zmniejszeniem aktywności fizycznej rozwijają się choroby metaboliczne jak otyłość, cukrzyca, choroba wieńcowa serca. Badania epidemiologiczne wykazały, że rozwój cukrzycy występuje istotnie częściej u osób nieaktywnych fizycznie i przeciwnie – u osób aktywnych choroba ta rozwija się rzadziej. Korzystne działanie wysiłku fizycznego u chorych na cukrzyce typu 2 można podsumować następującymi efektami:
- poprawa wrażliwości tkanek na insulinę
- poprawa wyrównania glikemii
- korzystna modyfikacja profilu lipidowego
- zwiększenie aktywności fibrynolitycznej osocza i zmniejszenie procesów krzepnięcia
- zmniejszenie masy tłuszczowej, zwiększenie wydatku energetycznego
- poprawa krążenia obwodowego i wieńcowego
- poprawa uwapnienia kości
- poprawa wydolności fizycznej
- korzystne efekty psychologiczne, poprawa jakości życia.
Przed podjęciem treningu fizycznego niezbędna jest u chorego ocena ogólnego stanu zdrowia obejmująca przede wszystkim stwierdzenie występowania, rodzaju i stopnia zaawansowania powikłań cukrzycowych. Ze względu na częste występowanie u chorych na cukrzycę utajonych postaci niedokrwienia serca, konieczne jest wykonanie EKG podczas testu ze stopniowanym wysiłkiem. Ważna jest też znajomość występowania czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych. Szczególnie dokładnie należy zbadać dno oczu, w tym celu przed rozpoczęciem treningu fizycznego należy udać się do okulisty. U chorych, u których rozwinęła się retinopatia proliferacyjna nie należy wykonywać ćwiczeń połączonych z napinaniem mięśni brzucha, czy wysiłków o dużej aktywności, zwłaszcza tzw. beztlenowych. Obecność neuropatii autonomicznej również ogranicza zdolność do wykonywania wysiłków fizycznych, a przede wszystkim utrudnia dawkowanie wysiłku na podstawie tętna. Drugim niezbędnym warunkiem prawidłowego stosowania wysiłku fizycznego u chorych na cukrzycę jest jego odpowiednie dawkowanie. W tym względzie bierzemy pod uwagę: rodzaje wysiłków, intensywność, czas trwania, częstotliwość wykonywania. U chorych na cukrzycę preferuje się wysiłki tlenowe, dynamiczne. Zaleca się następujące formy aktywności fizycznej: ćwiczenia ogólnie usprawniające na wolnym powietrzu, w sali lub w wodzie, ćwiczenia na cykloergometrze, spacery, marsze, truchty, chodzenie po schodach, pływanie, jazda rowerem oraz niektóre gry ruchowe. Najbardziej odpowiednią i zalecaną formą wysiłku fizycznego dla chorych na cukrzycę jest 30-minutowy spacer, najlepiej codziennie. Nie poleca się wioślarstwa, szybownictwa, wspinaczki, boksu, sportów motorowych. Intensywność stosowanych wysiłków jest bardzo ważnym parametrem treningu fizycznego, dlatego wcześniej należy wykonać badanie oceniające indywidualną wydolność fizyczną. Wielkość obciążenia można kontrolować wieloma metodami. Najprostszym i łatwo dostępnym sposobem przez samego chorego jest obliczenie tętna treningowego i następnie kontrolowanie tego parametru w czasie wysiłku. Tętno treningowe można obliczyć odejmując wiek w latach od liczby 170 (np. osoba w wieku 60 lat nie powinna przekraczać w czasie treningu fizycznego wartości tętna 110 na minutę). Dokładniejszą metodą do określenia wielkości obciążenia wstępnego jest wykonanie badania wydolności fizycznej. Chorzy na cukrzycę typu 2 o małej wydolności nie powinni stosować większych wysiłków niż 30-40% maksymalnej zdolności do pochłaniania tlenu (VO2 max). U osób o dużej wydolności dopuszcza się wysiłki większe, tj. 50-70% VO2 max. U chorych na cukrzycę typu 2 wysiłki fizyczne nie przekraczające 50% VO2 max są stosunkowo bezpieczne i mogą trwać 30 do 45 minut. Mniej intensywne wysiłki mogą być wykonywane dłużej.
Badania wykazały, że korzystne działanie wywiera trening fizyczny tylko wówczas, gdy ćwiczenia są stosowane regularnie, najlepiej codziennie lub co drugi dzień. Duże trudności w stosowaniu treningu fizycznego występują u chorych na cukrzycę z towarzyszącą otyłością, którzy wymagają stosowania diety niskoenergetycznej i insulinoterapii. Na obniżenie poziomu cukru we krwi wpływa bowiem równocześnie insulina, dieta niskokaloryczna i wysiłek fizyczny. Należy więc umiejętnie kojarzyć wszystkie te 3 elementy, aby uniknąć hipoglikemii. Leczenie takie powinno być prowadzone tylko pod systematyczną kontrolą lekarza, najlepiej w warunkach uzdrowiskowych. Stosowanie wysiłku fizycznego u chorych na cukrzycę z otyłością jest bardzo korzystne, ponieważ pozwala nie tylko na zwiększenie wydatku energetycznego, lecz także na obniżenie glikemii, na zmniejszenie insulinooporności – powszechnie występującej u tych chorych oraz zapobieganie zmniejszeniu poziomu podstawowej przemiany materii oraz masy mięśniowej.
Wspomnieć należy także o stosowaniu wysiłku fizycznego przez ludzi starszych, chorych na cukrzycę. Wśród chorych na cukrzycę typu 2 jest to znaczna grupa. Wiemy, że wraz z wiekiem zmniejsza się sprawność fizyczna i zanika masa mięśniowa chorych. Wiele badań nad wysiłkiem fizycznym u osób w wieku podeszłym wskazuje, że odpowiedź metaboliczna u tych pacjentów jest dobra. Regularny, odpowiednio dostosowany do ogólnego stanu chorego trening fizyczny powinien być stosowany także u osób w podeszłym wieku. Chorym tym zaleca się wysiłki o niedużej intensywności tj. 30-40% maksymalnych możliwości chorego. Przed, w trakcie i po zakończeniu wysiłku należy kontrolować tętno, które nie powinno przekraczać 100-110 uderzeń na minutę. Ponadto osobom tym zalecane są dłuższe niż u osób młodszych, przerwy wypoczynkowe między wysiłkami. Najchętniej osobom starszym z cukrzycą zalecamy: ćwiczenia ogólnorozwojowe i oddechowe, turystykę pieszą, taniec, niektóre gry ruchowe.
Zrównoważony, odpowiednio dostosowany wysiłek może przynieść tylko pozytywne skutki. Warto być zatem aktywnym fizycznie, by dłużej móc cieszyć się lepszym zdrowiem.
