Ile lat ma twoje serce?
Mimo że w powszechnym
mniemaniu nietaktem jest pytanie kobiet o wiek, to na podstawie badań
stwierdzono, że kardiologom o wiek pytać wypada. Poza datą urodzenia powinni
kontrolować również wiek serca swoich pacjentek i pacjentów. Według
ekspertów, wiek naszego serca nie musi być zbieżny z naszą metryką, a im
większa różnica na niekorzyść serca, tym bardziej jesteśmy narażeni na choroby
sercowo-naczyniowe. I przeciwnie, jeśli serce jest młodsze niż wskazuje na
to metryka lub jest naszym równolatkiem, zagrożenie ze strony chorób
sercowo-naczyniowych jest niewielkie.
Zawały i choroby
serca to najczęstsza przyczyna zgonów na świecie. Rocznie z tego powodu
umiera 17,5 miliona osób, z czego 80% to mieszkańcy krajów ubogich i średniozamożnych.
Jednak, jak jednoznacznie wskazują wyniki badań, te groźne wskaźniki można
zmniejszyć. I mimo że medycyna nie zna jeszcze sposobu na zatrzymanie zegara
biologicznego, to w prosty sposób można odmłodzić serce, nawet jeśli w przeciwieństwie
do nas jest ono już mocno podstarzałe.
Niebezpieczne balasty
Na przyspieszone
starzenie się serca wpływa kilka czynników. Jednym z nich jest brak
aktywności fizycznej, która prowadzi do otyłości, cukrzycy i nadciśnienia.
Ruch jest niezbędny, aby serce mogło efektywnie pompować krew, co z kolei
zwalnia m.in. procesy prowadzące do zwężania się tętnic zaopatrujących mięsień
sercowy i mózg w krew. Dla wieku serca równie ważna jest odpowiednia,
zrównoważona dieta. Tymczasem przeważnie jemy zbyt dużo i zbyt tłusto. Jednym
z istotniejszych czynników sprzyjających chorobom serca jest palenie
papierosów, a zwalczenie nałogu zmniejsza skłonność do wykrzepiania krwi,
ryzyko nagłego zamknięcia tętnicy i hamuje szybkie starzenie się serca.
Lat sercu dodaje również wysokie ciśnienie, które prowadzi do miażdżycy, a także
stres i cukrzyca. Każdy z tych czynników niezależnie przyspiesza wskazówki
zegara serca. Jeśli jednak pacjent pali i ma nadwagę (czyli występuje kilka
powyższych czynników jednocześnie), rusza lawina, która w zawrotnym tempie
doprowadza do uszkodzenia naczyń i powikłań sercowych.
Zdrowe serce mają osoby
nieobciążone cukrzycą, niepalące tytoniu i niestosujące leków oraz
posiadające prawidłowe wartości skurczowego ciśnienia tętniczego (125 mmHg),
cholesterolu
całkowitego (180 mg/dl) i cholesterolu frakcji HDL (45 mg/dl).
Kompilacja wiedzy na
temat potencjalnych czynników uszkadzających mięsień sercowy i naczynia oraz
ich sprzymierzeńców pozwoliła na przestrzeni dziesięcioleci na opracowanie
wieloczynnikowych modeli umożliwiających przewidzieć ryzyko rozwoju zarówno chorób
sercowo-naczyniowych ogółem, jak i poszczególnych jej postaci (np. choroby
wieńcowej, udaru mózgu, miażdżycy tętnic kończyn dolnych, niewydolności serca)
u konkretnego pacjenta.
Serce jak dzwon
Na podstawie badań
stwierdzono, że cukrzyca postarza tętnice o 10 lat, a wraz z nadciśnieniem
czy nałogowym paleniem – o ponad 20. Tak jak wspomniano wcześniej,
zwiększony wiek serca w stosunku do wieku metrykalnego stanowi podwyższone
ryzyko zachorowania na choroby serca i naczyń, które w naszym kraju są
przyczyną około 47 proc. zgonów. Nadciśnienie tętnicze ma co trzeci Polak,
ale 1/3 chorych w ogóle o tym nie wie. Tymczasem
istnieje dość prosty sposób sprawdzenia czy pacjent znajduje się w grupie
ryzyka i jakie jest prawdopodobieństwo, że zachoruje.
Wszystko zawdzięczamy jednemu
z najstarszych badań epidemiologicznych prowadzonych w USA w ramach
programu Framingham Heart Study (FHS),
które rozpoczęło się w 1948 roku, a jego głównym celem było zebranie
danych dotyczących układu krążenia. Uczestników badania obserwowano pod kątem
występowania zdarzeń sercowo-naczyniowych oraz zgonu. Na tej podstawie do
dzisiaj udało się stworzyć algorytmy, które oceniają prawdopodobieństwo rozwoju
chorób serca w ciągu 10 lub 30 lat.
Sprawdź swoje 10-letnie ryzyko wystąpienia chorób
sercowo-naczyniowych
Pierwszy krok: podlicz
punkty ryzyka wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych
|
|
Punkty dla
|
|
|
|
mężczyzn
|
kobiet
|
|
1. Wiek
|
||
|
30–34
|
0
|
0
|
|
35–39
|
2
|
2
|
|
40–44
|
5
|
4
|
|
45–49
|
6
|
5
|
|
50–54
|
8
|
7
|
|
55–59
|
10
|
8
|
|
60–64
|
11
|
9
|
|
65–69
|
12
|
10
|
|
70–74
|
14
|
11
|
|
>75
|
15
|
12
|
|
2. Cholesterol całkowity
|
||
|
<160
|
0
|
0
|
|
160–199
|
1
|
1
|
|
200–239
|
2
|
3
|
|
240–279
|
3
|
4
|
|
>280
|
4
|
5
|
|
3. Cholesterol frakcji HDL
|
||
|
<35
|
2
|
2
|
|
35–44
|
1
|
1
|
|
45–49
|
0
|
0
|
|
50–59
|
-1
|
-1
|
|
>60
|
-2
|
-2
|
|
4. Wybierz A lub B
|
||
|
A. Skurczowe ciśnienie tętnicze
(jeśli nie przyjmujesz leków)
|
||
|
<120
|
-2
|
-3
|
|
120–129
|
0
|
0
|
|
130–139
|
1
|
1
|
|
140–149
|
2
|
2
|
|
150–159
|
2
|
4
|
|
>160
|
3
|
5
|
|
B. Skurczowe ciśnienie tętnicze
(jeśli stosujesz leki)
|
||
|
<120
|
0
|
-1
|
|
120–129
|
2
|
2
|
|
130–139
|
3
|
3
|
|
140–149
|
4
|
5
|
|
150–159
|
4
|
6
|
|
>160
|
5
|
7
|
|
5.
Palisz?
|
||
|
Tak
|
4
|
3
|
|
Nie
|
0
|
0
|
|
6. Chorujesz na cukrzycę?
|
||
|
Tak
|
3
|
4
|
|
Nie
|
0
|
0
|
|
Podlicz swoje punkty, aby sprawdzić
wiek swoich naczyń krwionośnych
|
||
Drugi krok: Sprawdź, ile
lat mają twoje naczynia krwionośne
|
Twój wynik
|
<-1
|
0
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
9
|
10
|
11
|
12
|
13
|
14
|
15
|
16
|
>17
|
|
Wiek
naczyń krwionośnych dla mężczyzn
|
<30
|
30
|
32
|
34
|
36
|
38
|
40
|
42
|
45
|
48
|
51
|
54
|
57
|
60
|
64
|
68
|
72
|
76
|
>80
|
|
Wiek
naczyń krwionośnych dla kobiet
|
<30
|
<30
|
31
|
34
|
36
|
39
|
42
|
45
|
48
|
51
|
55
|
59
|
64
|
68
|
73
|
79
|
>80
|
>80
|
>80
|
Źródło: Framingham Heart Study;
Harvard Heart Letter
Pierwsze funkcje ryzyka
powstały już w drugiej połowie latach 60., a pierwsze nowoczesne
funkcje ryzyka wystąpienia chorób układu krążenia opublikowano w 1991 roku.
Zostały one włączone do zaleceń prewencyjnych w Wielkiej Brytanii. Kilka
lat później, w 1998 roku, opublikowano funkcje 10-letniego ryzyka
chorób wieńcowych.
W 2001 roku badacze
z Framingham Heart Study
przygotowali algorytm 10-letniego ryzyka ostrej choroby wieńcowej, a jego przydatność
potwierdzono wśród mieszkańców USA, w populacji europejskiej, basenu Morza
Śródziemnego oraz Azji. Modele stosowane w USA wymagały jednak kalibracji
do pozostałych regionów na świecie, ponieważ u mieszkańców Europy Północnej
przy tych samych parametrach występuje wyższe ryzyko zachorowania na chorobę
naczyń niż u mieszkańców Europy Południowej, a zagrożenie u Azjatów
jest niższe niż u Europejczyków w podobnej sytuacji zdrowotnej. Polaków
zalicza się w tych badaniach do populacji Europy Wschodniej, gdzie,
podobnie jak na Bliskim Wschodzie, występuje zdecydowanie więcej chorób serca
niż w innych regionach.
W 2009 roku Michael
Pencina i wsp. opublikowali algorytm oceny 30-letniego ryzyka wystąpienia ostrej
choroby wieńcowej i udarów mózgu oraz ogólnych chorób układu krążenia grupie
wiekowej 20–59 lat. W tym przypadku nacisk został położony na osoby
młodsze, a szczególnie kobiety, których ryzyko 10-letnie może wydawać się
niewielkie, ale poziom czynników ryzyka pozostaje groźny w dłuższej
perspektywie czasu.
Dotychczasowe funkcje
ryzyka chorób układu krążenia były prezentowane w kontekście maksymalnie
10-letnim i mogły dawać niepełny lub mylny obraz długoterminowego ryzyka
rzeczywistego. Ponieważ jednak czynniki ryzyka występują w coraz młodszym
wieku przy jednoczesnym wzroście długości życia estymacja zagrożeń w dłuższej
perspektywie (niż dotychczasowa 10-letnia) stała się niezwykle istotna.
Czasomierze dla kardiologów
Istnieje wiele algorytmów
do oszacowania zagrożeń chorobami serca, ale często odnoszą się one do ryzyka
rozwoju jedynie jednej, konkretnej postaci chorób sercowo-naczyniowych, co
sprawia, że są mało praktyczne i rzadko stosowane w codziennej
praktyce lekarskiej. Powszechnie wykorzystywanym w Europie narzędziem do oceny
zagrożeń ze strony serca i naczyń jest formularz SCORE, który umożliwia
przewidywanie jedynie zdarzeń śmiertelnych, co prawdopodobnie skutkuje
niedoszacowaniem całkowitego ryzyka związanego z szerokim spektrum chorób
sercowo-naczyniowych. Formularz uwzględnia wiek, palenie papierosów, uprawianie
sportów, masę ciała, a także wyniki badań krwi (stężenie cholesterolu,
triglicerydów i glukozy na czczo) oraz wartości ciśnienia tętniczego. W każdym
z przypadków wartość powyżej normy zwiększa ryzyko miażdżycy, której
skutkiem bywa zawał. I tak prawdopodobieństwo, że do niego dojdzie, sięga 30 proc.,
jeśli kobieta w okresie menopauzy wypala co najmniej kilkanaście
papierosów dziennie, ma nadwagę, nadciśnienie i zbyt wysoki poziom cholesterolu.
W ostatnim czasie
badacze z Wielkiej Brytanii opublikowali dwie inne skale ryzyka
sercowo-naczyniowego. Pierwsza z nich to skala QRISK uwzględniająca m.in.
wywiad rodzinny oraz niski status społeczny. Została utworzona na podstawie
bazy ponad miliona pacjentów nieobciążonych cukrzycą, niemniej punkty końcowe
odnotowane w tej populacji nie zostały w sposób formalny
potwierdzone. Jak twierdzą eksperci, w populacji brytyjskiej QRISK
sprawdza się lepiej w przewidywaniu ryzyka wystąpienia chorób
sercowo-naczyniowych niż wcześniejsza formuła Framingham (Anderson i wsp.). Drugą skalę ryzyka (ASSIGN)
opracowano na podstawie grupy liczącej ponad 12 000 uczestników programu Scottish Heart Health Extended. W tym
przypadku również uwzględniono wywiad rodzinny i niski status społeczny, a skala
okazała się nieznacznie dokładniejsza w szacowaniu ryzyka w porównaniu
ze starą formułą Framingham.
Stosowanie algorytmów
umożliwia precyzyjną ocenę ryzyka choroby. I tak np. jeśli w ciągu
dziesięciu lat ryzyko zachorowania wynosi 12 proc., to znaczy, że zachoruje
jedna osoba na osiem o podobnym stanie zdrowia. W tej samej
perspektywie czasowej pacjentom, dla których wskaźnik ryzyka sięga 20 proc.,
zaleca się wdrożenie farmakoterapii, a osoby, których wskaźnik ryzyka wynosi
od 5 do 20 proc. – zmianę trybu życia.
Ocena powinna być
okresowo powtarzana w celu monitorowania efektów interwencji podjętych w ramach
prewencji pierwotnej.
Cofnąć czas
Jak twierdzą eksperci, w pewnym
zakresie da się uniknąć starości i dlatego kwestia wieku serca dotyczy
wszystkich, nie tylko osób starszych. Warto zachęcać pacjentów do samodzielnego
obliczania wieku swojego serca i naczyń na podstawie kalkulatorów, które
są dostępne w internecie, a następnie namawiać ich do konsultowania z lekarzem
niepokojących wyników.
Kardiolodzy powinni pytać
o wiek serca zwłaszcza osoby młode, nawet uczniów szkół średnich czy
podstawowych. Dzięki temu wzrośnie świadomość zagrożeń, a – co za tym
idzie – z upływem lat będzie coraz więcej ludzi starszych, ale z biologicznie
młodym sercem. Co ważne, wieku serca nie powinno się lekceważyć także nie tylko
u chorych, którzy wymagają terapii, ale przede wszystkim u zdrowych i młodych
ludzi, którzy dzięki profilaktyce mogą uniknąć leczenia w przyszłości.
Jednak sama profilaktyka
nie wystarczy, jeśli – zmotywowani wynikami badań – sami nie zabierzemy się do
pracy. Wiek serca 35-letniej kobiety palącej, z wysokim ciśnieniem
tętniczym i nieprawidłowymi wartościami cholesterolu może wynosić 76 lat.
Nie jest to jednak nieodwracalne. Ta pacjentka może cofnąć wskazówki zegara swojego
serca nie tylko poprzez odpowiednie leczenie, ale i zmianę stylu życia.
Ograniczając czynniki ryzyka takie jak niezdrowa, wysokotłuszczowa dieta, mała
aktywność fizyczna czy palenie papierosów może odmłodzić swoje serce i tym
samym zapobiec jego chorobom.
Jeśli takich świadomych pacjentów
będzie więcej to drastycznie zmaleje roczna liczba przedwczesnych zgonów z powodu
chorób sercowo-naczyniowych. Nie rozwiąże to problemu starzejącego się
społeczeństwa, ale poszczególni jego członkowie – jeśli nie metryką – będą się mogli
chwalić wydolnymi i młodymi sercami.
