Znaczenie wysiłku fizycznego w leczeniu cukrzycy typu 2
W krajach rozwiniętych, w tym i w większości krajów
europejskich, obserwuje się systematyczny spadek aktywności fizycznej.
Europejska Grupa Badawcza powołana w ramach Unii Europejskiej
przeprowadziła badania ukierunkowane na ocenę stanu aktywności fizycznej
w krajach Unii. Wykazały one, że 40-70% osób w wolnym czasie nie
podejmuje prawie żadnej aktywności fizycznej. Nie sprzyja jej także praca
zawodowa współczesnego człowieka. Blisko 50% osób w krajach Unii
stwierdziło, że ich praca zawodowa łączy się z minimalnym wysiłkiem fizycznym.
Dalsze badania wykazały, że im człowiek jest starszy tym rusza się jeszcze
mniej. Równolegle ze zmniejszeniem aktywności fizycznej rozwijają się choroby
metaboliczne jak otyłość, cukrzyca, choroba wieńcowa serca. Badania
epidemiologiczne wykazały, że rozwój cukrzycy występuje istotnie częściej
u osób nieaktywnych fizycznie i przeciwnie – u osób aktywnych
choroba ta rozwija się rzadziej. Korzystne działanie wysiłku fizycznego
u chorych na cukrzyce typu 2 można podsumować następującymi efektami:
- poprawa wrażliwości tkanek na insulinę
- poprawa wyrównania glikemii
- korzystna modyfikacja profilu lipidowego
- zwiększenie aktywności fibrynolitycznej osocza i zmniejszenie procesów krzepnięcia
- zmniejszenie masy tłuszczowej, zwiększenie wydatku energetycznego
- poprawa krążenia obwodowego i wieńcowego
- poprawa uwapnienia kości
- poprawa wydolności fizycznej
- korzystne efekty psychologiczne, poprawa jakości życia.
Przed podjęciem treningu fizycznego niezbędna jest u chorego ocena
ogólnego stanu zdrowia obejmująca przede wszystkim stwierdzenie występowania,
rodzaju i stopnia zaawansowania powikłań cukrzycowych. Ze względu na
częste występowanie u chorych na cukrzycę utajonych postaci niedokrwienia
serca, konieczne jest wykonanie EKG podczas testu ze stopniowanym wysiłkiem. Ważna
jest też znajomość występowania czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych.
Szczególnie dokładnie należy zbadać dno oczu, w tym celu przed
rozpoczęciem treningu fizycznego należy udać się do okulisty. U chorych,
u których rozwinęła się retinopatia proliferacyjna nie należy wykonywać
ćwiczeń połączonych z napinaniem mięśni brzucha, czy wysiłków o dużej
aktywności, zwłaszcza tzw. beztlenowych. Obecność neuropatii autonomicznej
również ogranicza zdolność do wykonywania wysiłków fizycznych, a przede
wszystkim utrudnia dawkowanie wysiłku na podstawie tętna. Drugim niezbędnym
warunkiem prawidłowego stosowania wysiłku fizycznego u chorych na cukrzycę
jest jego odpowiednie dawkowanie. W tym względzie bierzemy pod uwagę:
rodzaje wysiłków, intensywność, czas trwania, częstotliwość wykonywania.
U chorych na cukrzycę preferuje się wysiłki tlenowe, dynamiczne. Zaleca
się następujące formy aktywności fizycznej: ćwiczenia ogólnie usprawniające na
wolnym powietrzu, w sali lub w wodzie, ćwiczenia na cykloergometrze,
spacery, marsze, truchty, chodzenie po schodach, pływanie, jazda rowerem oraz
niektóre gry ruchowe. Najbardziej odpowiednią i zalecaną formą wysiłku
fizycznego dla chorych na cukrzycę jest 30-minutowy spacer, najlepiej
codziennie. Nie poleca się wioślarstwa, szybownictwa, wspinaczki, boksu,
sportów motorowych. Intensywność stosowanych wysiłków jest bardzo ważnym
parametrem treningu fizycznego, dlatego wcześniej należy wykonać badanie
oceniające indywidualną wydolność fizyczną. Wielkość obciążenia można
kontrolować wieloma metodami. Najprostszym i łatwo dostępnym sposobem
przez samego chorego jest obliczenie tętna treningowego i następnie
kontrolowanie tego parametru w czasie wysiłku. Tętno treningowe można
obliczyć odejmując wiek w latach od liczby 170 (np. osoba w wieku 60
lat nie powinna przekraczać w czasie treningu fizycznego wartości tętna
110 na minutę). Dokładniejszą metodą do określenia wielkości obciążenia
wstępnego jest wykonanie badania wydolności fizycznej. Chorzy na cukrzycę typu 2
o małej wydolności nie powinni stosować większych wysiłków niż 30-40%
maksymalnej zdolności do pochłaniania tlenu (VO2 max). U osób o dużej
wydolności dopuszcza się wysiłki większe, tj. 50-70% VO2 max. U chorych na
cukrzycę typu 2 wysiłki fizyczne nie przekraczające 50% VO2 max są
stosunkowo bezpieczne i mogą trwać 30 do 45 minut. Mniej intensywne
wysiłki mogą być wykonywane dłużej.
Badania wykazały, że korzystne działanie wywiera
trening fizyczny tylko wówczas, gdy ćwiczenia są stosowane regularnie,
najlepiej codziennie lub co drugi dzień. Duże trudności w stosowaniu
treningu fizycznego występują u chorych na cukrzycę z towarzyszącą
otyłością, którzy wymagają stosowania diety niskoenergetycznej i insulinoterapii.
Na obniżenie poziomu cukru we krwi wpływa bowiem równocześnie insulina, dieta
niskokaloryczna i wysiłek fizyczny. Należy więc umiejętnie kojarzyć
wszystkie te 3 elementy, aby uniknąć hipoglikemii. Leczenie takie powinno być
prowadzone tylko pod systematyczną kontrolą lekarza, najlepiej w warunkach
uzdrowiskowych. Stosowanie wysiłku fizycznego u chorych na cukrzycę
z otyłością jest bardzo korzystne, ponieważ pozwala nie tylko na
zwiększenie wydatku energetycznego, lecz także na obniżenie glikemii, na
zmniejszenie insulinooporności – powszechnie występującej u tych chorych
oraz zapobieganie zmniejszeniu poziomu podstawowej przemiany materii oraz masy
mięśniowej.
Wspomnieć należy także o stosowaniu wysiłku
fizycznego przez ludzi starszych, chorych na cukrzycę. Wśród chorych na
cukrzycę typu 2 jest to znaczna grupa. Wiemy, że wraz z wiekiem
zmniejsza się sprawność fizyczna i zanika masa mięśniowa chorych. Wiele
badań nad wysiłkiem fizycznym u osób w wieku podeszłym wskazuje, że
odpowiedź metaboliczna u tych pacjentów jest dobra. Regularny, odpowiednio
dostosowany do ogólnego stanu chorego trening fizyczny powinien być stosowany
także u osób w podeszłym wieku. Chorym tym zaleca się wysiłki o niedużej
intensywności tj. 30-40% maksymalnych możliwości chorego. Przed, w trakcie
i po zakończeniu wysiłku należy kontrolować tętno, które nie powinno
przekraczać 100-110 uderzeń na minutę. Ponadto osobom tym zalecane są dłuższe
niż u osób młodszych, przerwy wypoczynkowe między wysiłkami. Najchętniej
osobom starszym z cukrzycą zalecamy: ćwiczenia ogólnorozwojowe i oddechowe,
turystykę pieszą, taniec, niektóre gry ruchowe.
Zrównoważony, odpowiednio dostosowany wysiłek może
przynieść tylko pozytywne skutki. Warto być zatem aktywnym fizycznie, by dłużej
móc cieszyć się lepszym zdrowiem.
