Zespół stopy cukrzycowej to jedno z wielu powikłań, jakie mogą wystąpić u pacjenta chorującego na cukrzycę. Dotyczy on chorych zarówno na cukrzycę typu 1, jak i cukrzycę typu 2. Ryzyko rozwoju powikłania wzrasta z czasem trwania choroby.

Zespołem stopy cukrzycowej określa się zlokalizowane w obrębie stopy owrzodzenie spowodowane zaburzeniami ukrwienia i/lub unerwienia. Pierwszymi objawami mogą być zaburzenia czucia dotyku, wibracji, bólu, problemy z rozróżnianiem temperatury. Zaburzenia te ulegają nasileniu z czasem trwania cukrzycy, a ich rozwojowi sprzyja niewyrównanie metaboliczne. Hiperglikemia jest ważnym czynnikiem ułatwiającym rozwój zakażenia i jego rozprzestrzenianie. Ryzyko powstania trudno gojących się ran i owrzodzeń u chorych na cukrzycę jest duże. Głębokie, długotrwałe zmiany zapalne mogą być przyczyną amputacji stopy.

 

Każda widoczna zmiana w obrębie skóry stopy powinna wzbudzić naszą czujność. Należy dokładnie obejrzeć obie stopy. Jeśli pacjent jest osobą starszą, niedołężną, powinien mu w tym ktoś pomóc – członek rodziny, pielęgniarka czy opiekunka. Ważne jest, aby stopy oglądać i oceniać ich stan codziennie. Każda, nawet niepozorna zmiana ‑ zaczerwienienie, obrzęk, otarcie skóry, owrzodzenie ‑ musi zwrócić naszą uwagę. Niezwłocznie należy ten fakt zgłosić lekarzowi. Nie wolno lekceważyć symptomów zespołu stopy cukrzycowej, bagatelizowanie ich może doprowadzić nawet do konieczności amputacji całej kończyny.

Przyczyną wystąpienia tego powikłania jest zmniejszenie dopływu krwi do stóp i/lub nieprawidłowe unerwienie. W mniejszej ilości krwi dopływa niewystarczająca ilość tlenu oraz substancji odżywczych dla tkanek. Procesy fizjologiczne są zaburzone. Jest to spowodowane uszkodzeniem naczyń krwionośnych, powstawaniem blaszki miażdżycowej zmniejszającej światło naczyń, a także elastyczność ściany naczyń. Dodatkowym czynnikiem sprzyjającym niedotlenieniu jest zwiększona lepkość krwi i skłonność płytek krwi do agregacji (zlepiania), co sprzyja tworzeniu zakrzepów i zatorów. Równoległym procesem mającym bardzo duży wpływ na rozwój zespołu stopy cukrzycowej jest uszkodzenie nerwów obwodowych.

Niedokrwienie, a w efekcie niedobór tlenu i substancji odżywczych powoduje uszkodzenie nerwów. Ten proces odpowiedzialny jest za zaburzenia czucia, i może doprowadzić do powstania owrzodzeń. Zmiany w unaczynieniu i unerwieniu stóp zachodzą zazwyczaj jednocześnie.

Uszkodzenia naskórka, nawet niewielkie, mogą być wrotami zakażenia. Drobnoustroje chorobotwórcze mogą przedostać się do krwi i tam rozmnażać, prowadząc do rozprzestrzeniania się infekcji. Chory z zespołem stopy cukrzycowej może mieć zaburzone czucie bólu, a w przebiegu neuropatii może odczuwać ból, najczęściej w nocy. Występują też kurcze mięśni, uczucie mrowienia i kłucia, zlokalizowane w obrębie stóp i podudzi. Skóra stóp staje się stopniowo cieńsza, sucha, łuszcząca się, mogą powstawać pęknięcia, owrzodzenia i ogniska martwicy. Często chory ma również wrażenie pieczenia i palenia skóry stóp. Wraz z postępem choroby stopa może stać się zdeformowana i sina. Osłabieniu ulegają stawy i kości stopy, następuje odwapnienie. Poruszanie się jest utrudnione, a czasem nawet niemożliwe. Ogniska martwicy mogą stać się przyczyną zakażeń innych części kończyny, ponieważ infekcja u chorych na cukrzycę rozprzestrzenia się szybko.

 

Zespół stopy cukrzycowej w przypadku leczenia zachowawczego może doprowadzić do konieczności amputacji stopy, a nawet całej kończyny.

W przypadku rozpoznania zespołu stopy cukrzycowej chory wymaga natychmiastowego leczenia, nierzadko musi być hospitalizowany. Leczenie obejmuje: wyrównanie metaboliczne cukrzycy, unieruchomienie i odciążenie stopy, podawanie leków przeciwbólowych i poprawiających krążenie. Zakażoną ranę należy wyleczyć i zapobiec rozprzestrzenianiu się infekcji. Lekarz musi usunąć tkankę martwiczą i pobrać treść ropną do badań. Choremu podaje się antybiotyki.

Leczenie zabiegowe polega na udrożnieniu naczyń krwionośnych w przypadku zaburzeń ukrwienia Jeśli pacjent zgłasza się ze schorzeniem w zaawansowanym stadium lub w przypadku niepowodzenia leczenia zachowawczego, może wystąpić konieczność amputacji kończyny.

 

Aby zapobiec zespołowi stopy cukrzycowej, należy przede wszystkim wyedukować pacjenta. Po pierwsze należy nauczyć chorego prawidłowej kontroli glikemii. Chorzy na cukrzycę powinni regularnie wykonywać badania w kierunku chorób współistniejących, takich jak nadciśnienie tętnicze i zaburzenia gospodarki lipidowej.

W zakres profilaktyki wchodzi również zdrowy styl życia. Należy przestrzegać diety cukrzycowej, posiłki powinny być starannie zbilansowane, a ich kaloryczność dostosowana do zapotrzebowania chorego, tak, aby utrzymać właściwą masę ciała lub też zredukować ją w przypadku nadwagi lub otyłości. Wskazana jest także regularna aktywność fizyczna, adekwatna do wieku, wydolności fizycznej i stanu chorego. Należy unikać nadmiaru alkoholu i zaprzestać palenia papierosów.

 

Pielęgnacja stóp obejmuje: używanie właściwego obuwia, unikanie otarć naskórka, zadrapań, skaleczeń i innych urazów mechanicznych. Należy natłuszczać skórę, stosując odpowiedni krem, nie forsować stóp, nie moczyć ich nadmiernie oraz nie nagrzewać. Powinno się bardzo ostrożnie obcinać paznokcie i delikatnie usuwać skórki, ponieważ każda rana sprzyja infekcjom. W przypadku wykrycia jakiejkolwiek zmiany na stopie, należy opatrzyć ją właściwym opatrunkiem. Konieczne jest także skontaktowanie się z lekarzem.

Zespół stopy cukrzycowej jest schorzeniem, którego ewentualne wystąpienie w dużej mierze zależy od chorego. Dobrze wyedukowany pacjent, świadomy swojej choroby oraz zagrożeń z niej wynikających, może uniknąć tego groźnego powikłania. Właściwa higiena, dobór wkładek ortopedycznych, prawidłowego obuwia, wiedza na temat pierwszych objawów zespołu stopy cukrzycowej, regularne wizyty u diabetologa i w końcu najważniejsze – dobre wyrównanie glikemii ‑ pozwalają zmniejszyć ryzyko wystąpienia tego powikłania.