Samokontrola w cukrzycy typu 1
Cukrzyca typu 1 jest chorobą przewlekłą spowodowaną autoimmunologicznym zniszczeniem komórek β wysp trzustkowych. Skutkuje to bezwzględnym niedoborem insuliny w organizmie, czego konsekwencją jest konieczność przyjmowania przez pacjentów przez całe życie insuliny w systemie wielokrotnych wstrzyknięć. Wymaga to dużej dyscypliny i przestrzegania ścisłych zasad. U wielu osób zdiagnozowanie cukrzycy typu 1 wywołuje przerażenie zwłaszcza, że choroba ta często dotyka ludzi młodych i dzieci. By przezwyciężyć ten strach, niezbędna jest odpowiednia edukacja pacjentów i ich rodzin. Poznanie istoty choroby i wzorców prawidłowych zachowań poprawia jakość życia oraz – co ważniejsze – obniża ryzyko wystąpienia odległych powikłań cukrzycy. Do najważniejszych powikłań cukrzycy, niosących ze sobą poważne implikacje zdrowotne i społeczne, należą:
- uszkodzenie wzroku do ślepoty włącznie
- niewydolność nerek mogąca skutkować koniecznością hemodializ
- choroby układu sercowo-naczyniowego
- zespół stopy cukrzycowej będący najczęstszą przyczyną nieurazowych amputacji.
Chorzy na cukrzycę typu 1, których organizm na skutek powikłań przestaje prawidłowo funkcjonować, wymagają częstych wizyt specjalistycznych i stałej opieki ze strony innych osób. Należy również pamiętać o ostrych powikłaniach cukrzycy, które mogą stanowić zagrożenie życia. Wystąpienie kwasicy i śpiączki cukrzycowej prowadzi do poważnych zaburzeń metabolicznych, w leczeniu których niezbędna jest hospitalizacja.
Celem leczenia cukrzycy typu 1 jest odtworzenie fizjologicznego profilu wydzielania insuliny. Na rynku farmaceutycznym dostępne są coraz nowsze preparaty insulin. Powinno to skłaniać lekarzy do wyjaśnienia pacjentowi sposobu działania zaleconej insuliny. Jest to niezbędne do właściwej samokontroli i dobrego wyrównania metabolicznego cukrzycy. Chorym na cukrzycę typu 1 najczęściej podaje się insulinę długo działającą tworzącą swoistą „bazę” oraz insulinę krótko działającą do każdego posiłku. Obecnie stosuje się insuliny ludzkie krótko działające, których działanie zaczyna się po około godzinie od podania i trwa do sześciu godzin, oraz insuliny analogowe tzw. szybko działające, które swoją aktywność osiągają w 15 minut od wstrzyknięcia i działają do trzech godzin. W praktyce insuliny ludzkie podaje się około pół godziny przed posiłkiem, a ich przedłużony okres działania wymusza spożycie przekąski pomiędzy głównymi posiłkami. Insuliny analogowe można podać bezpośrednio przed lub nawet po jedzeniu. Ich stosowanie nie wymaga spożywania dodatkowych posiłków. Insuliny długo działające izofanowe bądź długo działające analogowe bezszczytowe zażywa się przed snem. Czas ich działanie sięga około 20 godzin. Podstawowe dobowe zapotrzebowanie na insulinę to 0,5 jednostki na kilogram masy ciała. Może być ono większe u chorych z nadwagą bądź otyłością ze względu na współistniejącą oporność na insulinę.
W leczeniu cukrzycy typu 1 bardzo ważną rolę pełni samokontrola glikemii. Oznaczanie poziomu cukru we krwi za pomocą glukometru powinno odbywać się zgodnie z instrukcją działania producenta, ponieważ tylko wtedy wyniki pomiarów będą wiarygodne. Zaleca się, aby pacjent chory na cukrzycę typu 1 oznaczał glikemię na czczo, przed posiłkami, dwie godziny po posiłkach oraz przed snem. Na podstawie tych wyników pacjent powinien umieć samodzielnie ustalić dawkę insuliny. Za wartości prawidłowe uznaje się glikemie: na czczo i przed posiłkami w zakresie 70–110 mg/dl oraz dwie godziny po posiłkach poniżej 140 mg/dl. W laboratoryjnym badaniu krwi należy oznaczać również parametr odległego wyrównania metabolicznego cukrzycy, czyli odsetek hemoglobiny glikowanej HbA1c. Powinien być on niższy niż 6,5%.
Bardzo ważna jest również umiejętność rozpoznawania przez pacjentów stanów hipoglikemii na podstawie zarówno pomiaru, jak i objawów klinicznych oraz właściwy sposób postępowania w takich sytuacjach. Niedocukrzenie występuje przy wartościach glikemii niższych niż 55 mg/dl. Głównymi objawami hipoglikemii są: uczucie niepokoju, potliwość, uogólnione drżenie oraz zaburzenia świadomości do śpiączki włącznie. Hipoglikemia stanowi zagrożenie dla życia, dlatego wymaga natychmiastowego działania. Przytomnym chorym podaje się 10–20 gramów glukozy (w tabletkach lub w słodzonym napoju). Po 20 minutach należy oznaczyć poziom cukru we krwi, a następnie podać węglowodany złożone, by zapobiec nawrotowi spadku glikemii. Chorym nieprzytomnym podaje się stężoną glukozę dożylnie bądź 1 mg glukagonu domięśniowo. Ważne jest ustalenie przyczyn niedocukrzenia i ich eliminacja w przyszłości. Hipoglikemia występuje najczęściej na skutek: przyjęcia insuliny i pominięcia posiłku, zażycia za dużej dawki insuliny w stosunku do ilości spożytych węglowodanów bądź zbyt intensywnego wysiłku fizycznego. Często nie udaje się ustalić przyczyny niedocukrzenia.
Podstawą samokontroli w terapii cukrzycy typu 1 jest też właściwa dieta. Znajomość zasad odpowiedniego żywienia, oceny zawartości składników odżywczych poszczególnych posiłków, w szczególności ilości i rodzaju węglowodanów, jest podstawą ustalenia odpowiednich dawek insuliny. Polskie Towarzystwo Diabetologiczne zaleca dobowe spożycie posiłków składających się w 45–50% z węglowodanów, 30–35% z tłuszczów oraz 15–20% z białek. Należy również pamiętać o częstych posiłkach o obniżonej kaloryczności, unikaniu cukrów prostych oraz tłuszczów nasyconych. Ilość spożywanych węglowodanów jest określana na podstawie tzw. wymienników węglowodanowych (WW). Jeden WW odpowiada 10 g czystych węglowodanów. Można to samodzielnie wyliczyć korzystając z danych obowiązkowo podawanych na opakowaniach produktów żywnościowych bądź ze specjalnych tabel opracowanych dla chorych na cukrzycę. Jeden WW wymaga podania 1,0–1,5 jednostki insuliny krótko bądź szybko działającej. Zapotrzebowanie na insulinę jest zazwyczaj większe w godzinach porannych. Zawartość białek i tłuszczów w pożywieniu można obliczyć przy pomocy wymienników białkowo-tłuszczowych (WBT), gdzie jeden WBT odpowiada 100 kcal pochodzącym z tłuszczów i białek. Ich określanie stosuje raczej przy podawaniu przedłużonych bolusów u osób leczonych osobistą pompą insulinową, niż w insulinoterapii w systemie wielokrotnych wstrzyknięć insuliny.
Aktywność fizyczna wśród osób chorych na cukrzycę niesie ze sobą długofalowe korzyści zdrowotne. Powinna być ona jednak dostosowana do indywidualnych potrzeb i możliwości pacjenta. Podnosi jednak ryzyko hipoglikemii. Należy więc pamiętać o zredukowaniu dawki insuliny bądź spożyciu większej porcji węglowodanów przed planowanym wysiłkiem.
U chorych na cukrzycę typu 1 warunkiem właściwego wyrównania metabolicznego cukrzycy jest samokontrola uwzględniająca codzienną aktywność, dietę oraz dawkowanie insuliny. Zrozumienie zasad samokontroli i funkcjonowania z chorobą obniża ryzyko wystąpienia powikłań odległych, poprawia komfort życia pacjentów i pozwala im realizować swoje plany na równi z ludźmi zdrowymi.
