Oznaczenie stężenia cukru we krwi – kontrola w warunkach domowych
Cukrzyca jest chorobą, o której nie można zapomnieć. Pod presją ewentualnego pojawienia się groźnych w skutkach komplikacji, zmusza do ustawicznego angażowania uwagi i starań dotyczących przestrzegania ścisłego reżimu, od którego zależy pomyślność leczenia. Wszelkiego rodzaju działania, które mają na celu zawładnięcie chorobą wymagają wysiłku i w dłuższym okresie prowadzić mogą do wyczerpania psychicznej i fizycznej energii potrzebnej do stawienia czoła codziennym problemom. Ustawiczna troska o ciągłą i systematyczną kontrolę poziomu cukru we krwi, o odpowiedni tryb życia (dieta, praca zawodowa, stres, wysiłek fizyczny, kontakty społeczne itp.), o przystosowanie leczenia do zmiennych okoliczności, jak na przykład podróże, zdarzenia losowe, inne choroby, stawia pod znakiem zapytania poczucie niezależności i wolności pacjenta. Dlatego też o cukrzycy powiedzieć można, iż stanowi prawdziwe wyzwanie tak dla chorego, jak i jego najbliższego otoczenia.
Kontrola stężenia glukozy we krwi w zwyczajnych, domowych warunkach jest prostą i jak dotąd najlepszą metodą określenia, czy cukrzyca jest dobrze kontrolowana. Zazwyczaj poprzez „wyrównanie cukrzycy”, „dobrą kontrolę cukrzycy”, rozumiemy sposób, w jaki radzi sobie ze swoją cukrzycą pacjent i jego rodzina (glikemie są bliskie wartościom stwierdzonym u ludzi zdrowych – występuje okołonormoglikemia, pacjent czuje się dobrze, odnajduje się w różnych napotykanych sytuacjach).
Testy informujące o wyrównaniu cukrzycy można podzielić na:
- Natychmiastowe
Testy, które są wykonywane dla uzyskania informacji wynikających z badania krwi lub moczu w danym momencie - Wykonywane rutynowo
Regularnie wykonywane testy, których celem jest ustalenie dawek insuliny oraz innych czynności związanych z samokontrolą na dłuższy czas - Kontrola długofalowa
Testy, które odzwierciedlają kontrolę diabetologiczną prowadzoną przez długi czas (fruktozamina, hemoglobina glikowana).
Współcześnie samokontrola glikemii może być prowadzona za pomocą nowoczesnych glukometrów, które zapewniają uzyskiwanie dokładnych i powtarzalnych wyników, prostą obsługę, coraz krótszy czas pomiaru, małą kroplozależność – niwelowanie błędów spowodowanych zbyt małą próbką krwi, możliwość zapamiętywania wyników, transmisji i analizy danych za pomocą komputera, dyskretny i atrakcyjny wygląd. System stałego monitorowania glikemii (holter glikemii) jest nowoczesnym osiągnięciem technicznym pozwalającym na lepszą kontrolę cukrzycy i poprawę wyrównania metabolicznego. Jest to system podłączonej elektrody podskórnej (czujnik igłowy), wyliczający co pięć minut średnią z przeprowadzonych co dziesięć sekund pomiarów glikemii, przez 72 godziny. Pozwala na bardzo dokładną ocenę profilu glikemii. Dodatkowym atutem jest możliwość ciągłego monitorowania glikemii. Nie tylko zagraniczne, ale i polskie doświadczenia, wskazują na dużą przydatność stałego monitorowania glikemii w wykrywaniu okresów hiperglikemii poposiłkowej, jak i trudnych do wykrycia w trakcie standardowych profilów glikemii bezobjawowych, zdarzających się często nocą hipoglikemii. Nadal dużą barierą jest wysoki koszt zakupu systemu zakładania elektrod.
Badania naukowe wykazują, że monitorowanie stężenia glukozy we krwi pomaga w normalizacji glikemii, zapobiega hipo- i hiperglikemii oraz zmniejsza odległe powikłania cukrzycy. W wielu sytuacjach konieczna jest znajomość dokładnego stężenia glukozy we krwi. Na stężenie glukozy wpływa aktywność fizyczna. Samokontrola glikemii dostarcza informacji na temat konieczności zmiany dawkowania insuliny lub podaży pokarmów w taki sposób, aby dostosować je do poziomu aktywności fizycznej. Czynniki stresowe w życiu osoby z cukrzycą mogą zapoczątkować uwalnianie hormonów, które mogą zaostrzyć chorobę. Pomiary stężenia glukozy w sytuacjach stresowych ujawniają ten wpływ hormonów na kontrolę glikemii i mogą być bodźcem do podjęcia odpowiednich działań, aby zminimalizować wszelkie problemy, które mogą się pojawić. Dodatkowe choroby mogą spowodować szybkie zmiany stężenia glukozy we krwi. Częste i staranne pomiary glikemii umożliwiają natychmiastowe dostosowanie dawek insuliny i odpowiedniej podaży energii z pożywienia. Dodatkowa choroba nie doprowadzi wówczas do niebezpiecznej utraty kontroli nad glikemią. Stężenie glukozy we krwi powinny mierzyć wszystkie osoby z cukrzycą, leczone metodą intensywnej insulinoterapii, tak stosujące wielokrotne wstrzyknięcia przy pomocy wstrzykiwaczy, jak i używające pomp insulinowych, aby dostosować się do wymagań stawianych przez te metody leczenia. Podczas podróży niejednokrotnie przekracza się strefy czasu i nie zawsze regularnie spożywa posiłki. Pomiary stężenia glukozy we krwi są więc bardzo istotne dla utrzymania pożądanego poziomu glikemii w tych zmienionych warunkach. U osób z trudnymi do wyjaśnienia zamianami stężenia glukozy, samodzielne pomiary glikemii ułatwiają zmiany schematu leczenia.
Pomiary glikemii powinny być mierzone:
- o różnych porach dnia, przed posiłkami i po, aby uzyskać 24 godzinny profil
- przed, w trakcie i po zajęciach sportowych lub w związku z innym wysiłkiem
- jeżeli podejrzewa się niedocukrzenie
- po postępowaniu korygującym niedocukrzenie.
Częstość samokontroli glikemii w warunkach domowych należy dopasować do schematu podawania insuliny, stopnia ustabilizowania cukrzycy.
Samokontrola musi opierać się na kilku głównych zasadach:
- rejestracja wyników glikemii
- zapisywanie komentarzy do wyników glikemii
- dokładna i rzetelna analiza wyników samokontroli
- właściwe modyfikowanie postępowania terapeutycznego.
Codzienne wyniki dokonywanych oznaczeń glikemii powinny być zapisywane w tzw. dzienniczkach samokontroli. Zapisywane dane powinny być dostępne podczas wizyty w poradni diabetologicznej i mają zawierać: czas i datę badania, pomiary glikemii, dawkowanie insuliny, zdarzenia, które mogą wpływać na metaboliczną kontrolę cukrzycy (przyjęcie urodzinowe, choroba, ćwiczenia fizyczne, miesiączka, stres, ból zęba itp.), epizody hipoglikemii.
Na rynku polskim są już opracowane oprogramowania współpracujące z wieloma typami glukometrów. Wprowadzane do pamięci systemu wyniki, czytane są bezpośrednio z glukometru i zachowywane tam, tworzą rodzaj historii choroby. Program wprowadzający dane pomiarów glikemii do komputera bezpośrednio z glukometru pacjenta jest dużym ułatwieniem. Pozwala łatwo i natychmiast uogólnić występowanie wahań poziomów cukru w określonych porach doby, jak również zauważyć kiedy brakuje oznaczeń glikemii koniecznych do oceny sytuacji. Komputer pomaga monitorować wyrównanie cukrzycy dzięki analizie wyników z dłuższych okresów czasu i większej liczby danych.
Prawidłowa technika badania poziomu glukozy we krwi za pomocą glukometru obejmuje:
1. Przygotowanie zestawu do badania glikemii (glukometr, nakłuwacz, lancet, gazik jałowy lub gazik ze spirytusem).
2. Sprawdzenie ważności pasków testowych do glukometru.
3. Kalibracja glukometru paskiem zawierającym kod.
4. Umycie rąk ciepłą wodą z mydłem.
5. Przygotowanie nakłuwacza z lancetem, ustawienie odpowiedniej skali regulacji na głębokość nakłucia palca.
6. Masaż dłoni, od nasady dłoni w kierunku palca, który ma być nakłuwany.
7. Nakłucie nakłuwaczem bocznej części palca.
8. Nałożenie uzyskanej kropli krwi na pasek testowy.
9. Zabezpieczenie miejsca nakłucia jałowym gazikiem lub gazikiem nasączonym spirytusem.
10. Zmiana lancetu w nakłuwaczu do następnego nakłucia palca w celu pomiaru glikemii.
11. Utrzymanie w czystości sprzętu do pomiaru glikemii (glukometru, nakłuwacza).
12. Prawidłowe postępowanie ze sprzętem do pomiaru glikemii według załączonej instrukcji obsługi.
13. Prawidłowe stosowanie zasad epidemiologicznych podczas pomiaru.
W celu uzyskania możliwie jak najdokładniejszych wyników pomiarów należy przestrzegać zaleceń producenta. Na dokładność wyników oznaczeń mają wpływ różne czynniki, do których należą:
- uzyskanie dużej, wiszącej kropli krwi, która pokryje pole testowe (jeśli tego wymaga stosowana metoda pomiaru)
- dokładne przestrzeganie czasu pomiaru, który umożliwi reakcję oksydazy glukozy, aby zidentyfikować barwę paska, co zwiększa dokładność oznaczeń, nie ma tego wymogu w przypadku posługiwania się nowszymi metodami
- czyste okienko optyczne umożliwia przekształcenie barwy w wynik cyfrowy, należy uważać, aby nie zadrapać szkiełka pokrywającego okienko, gdyż zadrapania pogarszają dokładność oznaczeń
- utrzymanie stałej temperatury glukometru i pasków, do każdego glukometru jest określony zakres temperatur, w którym gwarantowane jest właściwe funkcjonowanie, np. mierniki i paski poddane działaniu wysokich temperatur (zwykle ponad 39°C) dają fałszywe odczyty, w ekstremalnych temperaturach skraca się także czas ważności pasków testowych.
Zasady higieny stosowane podczas pomiaru.
1. Przed przystąpieniem do pomiaru glikemii należy umyć ręce.
2. Mycie rąk – zestaw (mydło w płynie, jednorazowy ręcznik). W sytuacjach szczególnych (podróż, piknik, aktywność fizyczna) wskazany jest zamknięty pojemnik z mokrymi i suchymi gazikami (do mycia i osuszania miejsc nakłucia).
3. Przygotowanie stałego zestawu potrzebnego do pomiaru glikemii – skład stałego zestawu: jałowe gaziki, gaziki ze spirytusem, pojemnik zamknięty na odpady, pojemnik na mokre gaziki, pojemnik na suche gaziki (mycie i osuszanie miejsc nakłucia).
4. Po jednorazowym użyciu paska testowego, lancetu w nakłuwaczu – wyrzucamy zużyty materiał i igłę do zamkniętego pojemnika na odpady, np. może być to plastikowa butelka po napojach. Napełniony pojemnik oddajemy do najbliższej apteki, przychodni lub ośrodka diabetologicznego podczas kolejnej wizyty. Jeżeli mamy możliwość to zużyty materiał spalamy w piecu. Uwaga! Zużytych pasków testowych z krwią nie przetrzymujemy w opakowaniu razem z glukometrem. Zużytych pasków testowych, zużytych igieł do nakłuwacza nie wyrzucamy bezpośrednio do kosza na śmieci ani nie wyrzucamy do ogólnego zsypu na śmieci.
Piśmiennictwo
1. R. Hanas: Cukrzyca typu 1 u dzieci, młodzieży i dorosłych. Bydgoszcz 2003.
2. A. Szewczyk: Pomiary poziomu glukozy – konieczny element samokontroli, Diabetyk nr 1, 2006, s. 20‑22.
