Otyłość, cukrzyca i nowotwory
Otyłość, cukrzyca i nowotwory należą do najczęstszych schorzeń zachodniej cywilizacji XXI wieku. Jak wiadomo, u osób w wieku powyżej 50. roku życia zmagających się z nadwagą lub otyłością nowotwory występują częściej. Stwierdzono, że otyłość i nadwaga stanowią przyczynę 14% nowotworów u mężczyzn i 20% u kobiet. Z powodu nowotworów umiera 14% osób z cukrzycą typu 2, a obie choroby łączy wiele wspólnych czynników ryzyka. Mimo że wykazano, iż szlaki metaboliczne cukrzycy i raka krzyżują się, potencjalne biologiczne związki między nimi nadal pozostają niewyjaśnione.
Na podstawie badań epidemiologicznych u chorych na cukrzycę typu 2 stwierdzono istotny wzrost ryzyka wystąpienia nowotworów: raka piersi w okresie pomenopauzalnym o 15–20%, raka jelita grubego o 30–40%, raka trzustki o 50% i raka trzonu macicy o 50%. Spada jednak ryzyko wystąpienia raka gruczołu krokowego. Rokowanie u chorych zmagających się z cukrzycą i nowotworem jest gorsze w porównaniu z pacjentami nieobciążonymi cukrzycą.
Dla osób z cukrzycą typu 2 bardzo niekorzystna jest sama hiperglikemia, ale poza nią także inne czynniki ryzyka (niewłaściwa dieta, brak aktywności fizycznej, nadwaga lub otyłość) mogą mieć niezależny wpływ zarówno na cukrzycę, jak i chorobę nowotworową. Bardzo istotną rolę w częstym występowaniu raka u osób z cukrzycą typu 2 odgrywa insulinooporność, a akumulacja insulinooporności i hiperinsulinemii ma zasadnicze znaczenie w zależnościach pomiędzy współwystępowaniem nowotworów i cukrzycy typu 2.
Otyłość stanowi predyktor insulinooporności, a ta z kolei – cukrzycy typu 2, przy czym cukrzyca występuje, gdy dochodzi do zmniejszenia wydzielania insuliny. Podczas zwiększonej sekrecji insuliny w stanie przedcukrzycowym istnieje nasilone ryzyko rozwoju nowotworu, które zwiększa się u osób z insulinoopornością, ale nieobciążonych cukrzycą. Czy farmakologiczne leczenie cukrzycy może mieć wpływ na rozwój nowotworu? Istnieją dwie hipotezy na ten temat. Zgodnie z pierwszą, przyjmowanie dużych dawek insuliny egzogennej lub leków zwiększających stężenie insuliny w warunkach insulinooporności, ale i długotrwałe stosowanie insuliny może wywołać efekt mitogenny, a ten z kolei – kancerogenny. Druga hipoteza zakłada, że leki zmniejszające insulinooporność i powodujące ograniczenie insulinemii mogą stanowić ochronę, która ogranicza rozwój nowotworów. Na podstawie wielu doniesień doświadczalnych, epidemiologicznych, przedklinicznych i klinicznych wykazano, że metformina zapobiega rozwojowi raka nie tylko poprzez zmniejszenie insulinooporności, ale i niezależnie. Istnieją jednak doniesienia, które tego nie potwierdzają, a wręcz tym tezom zaprzeczają. Zgodnie z potwierdzonymi danymi wykazano ograniczenie liczby nowotworów u pacjentów z dobrze wyrównaną metabolicznie cukrzycą. Wyniki dużej metaanalizy obejmującej 71 851 chorych na cukrzycę typu 2 wskazują na istotną redukcję występowania raka u pacjentów z tą chorobą leczonych metforminą. Natomiast na podstawie innej metaanalizy dotyczącej 2 126 doniesień zjazdowych i 55 publikacji wykazano, że stosowanie metforminy u chorych nie przyczyniło się do zmniejszenia liczby zgonów z powodu nowotworu.
Wobec licznych rozbieżności odnośnie wpływu insuliny i innych leków przeciwcukrzycowych na rozwój
nowotworów aktualnie przygotowywane są długoletnie badania prospektywne, których celem jest wyjaśnienie tej zależności. Planowanie i ocena tych prób klinicznych przysparza wielu problemów, ponieważ cukrzyca typu 2 sama w sobie wywołuje wiele powikłań i współistnieje z innymi chorobami, wśród których znajdują się nowotwory.
Należy dodać, że 28% wszystkich świeżo rozpoznanych nowotworów dotyczy osób powyżej 55. roku życia, ale jednocześnie co czwarta osoba powyżej 60. roku życia choruje na cukrzycę typu 2. Wśród wielu doniesień podczas 71. Kongresu ADA przedstawiono między innymi wyniki badania ACCORD, obejmującego 10 251 uczestników. Zostali oni rozdzieleni do dwóch grup – 61% stosowało insuliny w schemacie klasycznym, a 79% – intensywnym. Autorzy nie znaleźli w ciągu 5-letniej obserwacji związku przyczynowego między stosowanymi insulinami bazalnymi (w tym glarginy) z wystąpieniem nowotworów, natomiast potwierdzono go między stosowanymi insulinami tzw. prandialnymi. W ciągu następnego roku zakończy się badanie ORIGN, dzięki któremu poznamy wyniki długotrwałej obserwacji prowadzonej w celu analizy zależności stosowania glarginy i wystąpienia nowotworu.
Zwiększająca się liczba doniesień na temat wpływu otyłości i cukrzycy na rozwój nowotworów wskazuje, jak bardzo istotne jest to zagadnienie. Stanowi jednocześnie potwierdzenie, że problem nadal pozostaje niewyjaśniony. Trzeba jednak pamiętać, że wnioski na podstawie pojedynczych doniesień powinny być formułowane bardzo ostrożnie.
